Erdaretan idatzitako euskal herritarren lanak euskal literatura al dira? Zeintzuk diraeuskaldun neolitikoak eta industrialak? Zer gatazkek gurutzatu dute gure literatura? Zergatik ez dira generoa eta arrazaeuskal literaturaren subjektu izan XIX. mendeamaierara arte? Bertsoak eta baladak sartu beharko lirateke literatur historiografietan?

Denbora daramagu ataka berean bueltaka. Abertzaletasunik gabeko independentismoa gorringorik gabeko arrautza da, inposible metafisiko bat: identitatea ez baita gainditzen, bai, ordea, berridazten, zabalagoa egiten, gure historiaren konplexutasuna kontuan hartuz egin ere. Zeri deituko diogu, hortaz, euskal nazioa XXI. mende honetan? Nolako erantzuna, halako herria.

Neoliberalismoa egitura sozioekonomikoak dira, finantzarizazioa, globalizazioa, postfordismoa, informatika eta robotizazioa, plataformen kapitalismoa, arretaren ekonomia… Eta, horiekin guziekin batera, arrazionalitatea ere bada, munduari so egiteko modu bat, begirada bera antolatzeko era bat, gure bizitza pertsonal eta kolektiboaren atal guzietan eragin nahi duena.

Siguiendo la estela de Frantz Fanon, Angela Davis o Silvia Federici y de los mejores genealogistas, Elsa Dorlin desentraña, a través de documentación original, cómo operan estas articulaciones entre género, sexualidad y raza, y su papel central en la formación de las naciones europeas.

Lokatza ura eta sedimentuz, hauts partikulez eta buztinez osatutako lurraren arteko nahasketa semilikidoa da. Denboraren poderioz, lokatza, lehortu eta gogortu egiten da, lutita bihurtuz, eta lutita, bustiz gero, lokatz bihurtzen da berriro ere, lokaztuz, baina lokatza eraikuntzan erabiltzeaz gain; osasungintzarako, sormenerako, edertasunerako eta gozamenerako ere oso baliagarria da, eraiki eta deseraikiz.

Bertsolari baten eta bailaora baten arteko elkarrizketa prozesubat da, esperimentazio gunea, elementu estilistiko eta tematikoak trukatuta, estetika propio bat sortzeko saiakerarekin. Zerbait oso propioa sortu dute, barrutik ateratzen dena, nahiko intimoa eta intuitiboa.

Pertsonaiek euren barne kontraesanak eta herri honek bizi izan dituenak azaltzen dituzte drogei buruzko ertz ezberdinak ukituz, bere konplexutasun guztiarekin.

Hainbat gogoeta plazaratzen dira antzezlanean, bikote zein adiskidetasun harremanei buruz, zaintzaz, zeloez, maitasunaren iruditeria klasikoaz, gizonen jukutriez, emakumeen arteko liskar eta ahizpatasunaz…

Egokitzapenak modan daude. Ez da esaten dugun lehen aldia, eta azkena ere ez da izango, egokitzapenen aro betean gaudelako. Istorioak berriro kontatzea gustatzen zaigu, istorio bera, edo antzeratsua, baina beste modu batera. Liburutik pantailarako eta pantailatik liburuetarako jauziak gure ekosistema kultural garaikidearen ohiko osagai bihurtu dira.

Nomadland, denbora luzez burutik kentzea lortzen ez duzun bizitza errealean oinarritutako film horietako bat dela esan daiteke. Erabat hunkigarria eta kolpe emozionalez beteriko esperientzia zinematografikoa. Frances McDormandek antzezten du pertsonaia nagusiaren papera, Fern deituriko emakumea, hirurogeita hamar urteko alarguna, XXI. Mendeko lehen hamarkadan hasitako Ipar Amerikako ekonomiaren gainbeheran kokaturiko filmean.

Egun, Intsumisoaren Parkea deitzen da 2012an eraitsitako Iruñeko kartzela zaharraren orubea. Oroitarri batek gogoratzen du orduko gazte ero haien ekina. Oroitzea ez da nahikoa ordea, historia kontatu ere egin behar baita. Horixe da funtsean ikus-entzunezkoa: gure herriaren historiaren zatitxo baten memoria eta kontakizun ariketa.

São Tométik Euskal Herrirako bidea, itzulera bat nolakoa den, azaltzen du ikusizun honek. Sarritan entzuten dugu halako itzuli dela, halako Euskal Herrian dagoela dagoeneko... baina egiazki ez dugu jakiten zer dagoen horren atzean, itzulera bat den egiazki, edo beste norabaiterako bidaia den. Zer kontraesan sortzen diren, harremanei nola eragiten dien...