ELKARRIZKETAK

---

Yayo Herrero, antropologoa eta pentsalari feminista; eta Unai Pascual, ekonomista ekologikoa

 

PANDEMIA: EZUSTEKO FAKTOREA

Pandemiaren hasierak ustekabean harrapatu gintuen guztiok, edo ia guztiok. Nola bizi izan zenuten zuek? Zuek ere ustekabean harrapatu zintuzten? Ala bazeneukaten nolabaiteko susmorik edo intuizorik? Ezagutzen zenuten horrelako zerbait gerta zitekeela iragartzen zuen artikulu zientifikoren bat?

Yayo: Nik irakurriak nituen IPBES Biodibertsitateari eta Ekosistemen Zerbitzuei buruzko Gobernu Arteko Plataformak klima aldaketari eta osasunari buruz argitaratutako dokumentu batzuk, biodibertsitatearen galerari buruzko lan batzuk (“Munduko ingurumenaren perspektibak”), Mike Davisek SARS-CoV-2 birusari buruz idatzitako libururen bat... Hau da, mundu akademikoan buruan geneukan horrelako pandemia bat krisi ekologiko eta sozialarekin zerikusia duten aukeren barruan zegoela, hau da, horrelako zerbait gerta zitekeela. Hala ere, bizipena harrigarria izan zen. Barneratuta eta arrazionalizatuta neukan gerta zitekeela, baina harritu egin ninduen birusa zeinen bortizki eta azkar hedatu zen. Buruan duzu zer-nolakoa izan daitekeen pandemia bat, baina ez dakizu nolakoak izango diren haren ondorioak: adinekoen egoitzan daukazun amona ezin ikustea, jendea bakarrik hiltzea, etxeko itxialdia... Egia da hori guztia gerta zitekeenaren koordenatuetan sartzen zela, baina bizitzak izan duen goitik beherako aldaketak harritu egin nau.

Unai: Bat nator Yayorekin bi plano horietan. Arlo zientifikoan, harremana izan dut giza ongizatearen dimentsioen arteko erlazioak aztertzen dituzten zientzialari askorekin. Adibidez, biodibertsitatearen eta osasunaren arteko interakzioak edo, beste era batera esanda, biodibertsitatea naturan dagoen guztiaren aldakortasun gisa ulertuta (geneak, espezieak, habitatak, ekosistemak…). Bestetik, urte asko daramagu tropikoetan lan egiten duen jendeari entzuten. Izan ere, mundu osoan biodibertsitaterik handiena duten lekuak dira eta hor egiten ari da ahalegin zientifikorik handiena giza ekintzarekiko kalteberenak diren ekosistemen funtzioak ulertzeko. Biodibertsitatea galtzearekin batera, beste aldagai batzuk larriagotzen joan dira, hala nola osasuna, elikaduraren arloko segurtasuna, fluxu hidrikoak, baliabideen eskuragarritasuna, krisi klimatikoarekiko lotura… Beste aldagai bat gaixotasun zoonotikoak izan dira (animalietatik gizakietara transmititzen diren gaixotasunak, birusek, parasitoek, onddoek eta bakerioek eragindakoak): Afrikan ebolarekin eta Hegoalde Globaleko oso leku zehatzetan gertatutako pandemiekin esperientziak izan dituzten biologoek kontatu dute hori. Orduan, badakizu hori ebidentzia bat dela, eta gertatu egiten dela, baina, Yayok dioen bezala, birus horrek zure atea jotzen duenean literatura zientifikoaren plano horrek beste dimentsio bat hartzen du eta arlo pertsonalera pasatzen da, zure egunerokotasunera. Eta begira dezagun aurrera: badakigu gertatuko dela, baina ez dakigu nola. Presta gaitezen erresilienteak izateko pandemien eta krisi klimatikoaren aro honetan. Diskurtsoak irauli egiten dira, eta zientziaren munduan gabiltzanok  ahalegin handiak egin ditugu jendeari azaltzeko hau ez dela Hegoalde Globalari soilik eragiten dion arazo bat, baizik eta funtsezko aldagaiak (ekonomikoak, sozialak, ingurumenekoak eta osasunaren arlokoak) elkarri lotuta daudela, hau da, leku batean gertatzen denak eragina duela beste toki batean. Nolabait, adibide pedagogiko bat da, sistema eraldatzen ez badugu geratzeko iritsi dela dirudien arazo baten aurrean proaktibitatearen ala erreaktibitatearen aldeko apustua egin behar dugun ulertzeko adibide bat. Hala ere, badirudi hori berriro ahaztuko zaigula orain. Izan ere, txertoa iritsita, politikariek epe laburreko irtenbide teknikoak soilik darabiltzate buruan (txertoa, adibidez), elkarri lotuta dauden beste bektore horiek ahaztuta.

 

Azken bi hilabete hauetan kontzeptu berri bat agertu da zenbait sektore akademiko eta politikotan: sindemia. Hau da, hainbat izurrite edo pandemia aldi berean gertatzea, hala nola birologikoa, ekologikoa, prekarizazioa, munduko gosetea… Hitz horrek hobeto definitzen du orain gertatzen ari dena?

Y. Nik ez neukan inon irakurrita termino hori. Ez dakit zaintzen krisia edo klima aldaketa pandemiatzat hartuko nukeen. Egia da gaur egun elkarri lotuta dauden krisi ugari pairatzen ari garela aldi berean. Au temps des catastrophes (Hondamendi garaian) liburuan, Isabelle Stengers filosofoak “Gaiaren intrusioaz” hitz egiten du, baina ez ikuspegi mistiko batetik, baizik eta beste aldagai batzuk kontuan hartuz, hala nola naturaren mugak, prozesu ekosistemikoak, homeostasia eta desoreka ekologikoak, ziklo naturalen aldaketa behartuak… Intentzionalitaterik ez daukan eragile politiko gisa eratu da hori, eta ezin da “horrekin” negoziatu, baina horrek ez du esan nahi lurrari buruzko begirada mistikoa denik. Inola ere ez. Horrek esan nahi du gaur egungo arazo asko (zaintzen krisia, migrazio krisia, prekarietatea…) bizidunaren krisi horri lotuta daudela. Horrek agerian uzten ditu naturaren eta biosferaren muga fisikoen eta gure erakunde sozialen arteko tentsioak. Hor, batzuek “zibilizazio krisia” esaten dioten krisi sistemiko eta global bat dago. Nire ustez, sindemia edo pandemia terminoa erabiltzea ez da hain garrantzitsua. Esan nahi dudana da birbanaketa  eta pobrezia arazoei pandemia deitzeak egiturazko kausa politiko argiak dituzten prozesuak naturalizatu ahal dituela eta, beraz, ez dela oso egokia, batez ere hegemonia kulturala lehiatzeko eta egiturazko aldaketen beharraz ohartarazteko. Hor dago koska.

 

«Mundu akademikoan buruan geneukan horrelako pandemia bat krisi ekologiko eta sozialarekin zerikusia duten aukeren barruan zegoela, hau da, horrelako zerbait gerta zitekeela. Hala ere, bizipena harrigarria izan zen.» YAYO HERRERO

 

EKOFEMINISMOA ETA EKONOMIA EKOLOGIKOA

Biok azpimarratu duzue biodibertsitatearen eta ekosistemen galera ziztu bizian doala eta horrek eragin zuzena duela hau bezalako pandemietan. Eta Unaik azpimarratu du biodibertsitatea dela pandemien kontrako txertorik onena. Zein da biodibertsitatearen eta pandemiaren arteko lotura?

U. Hau aurrekoarekin lotuta dago. Kontuz ibili behar dugu erabiltzen ditugun hitzekin, ez baitugu sinplifikatu nahi berez konplexua den zerbait. Jendearengana iristeko komunikatiboki egokiak diren metaforak erabili behar ditugu. Metafora horiek lagungarriak izan behar dira argi eta garbi identifikatzeko eta bistaratzeko zeintzuk diren sakonkeko arazoa eta biodibertsitatearen galera eragiten dituzten egiturazko bultzatzaileak. Izan ere, elite ekonomiko eta politikoek joera handia daukate erraz ikus daitekeenaz soilik hitz egiteko (pobreziaz edo presio demografikoaz, esaterako), albo batera utziz zuzeneko bultzatzaile horien azpian dagoena, hala nola merkataritza harremanak, lurraren gaineko eskubideak, finantzen desarautzea, eta abar. Jokabide horren helburua da arazoaren muina ezkutatzea: pertsonen eta herrien arteko botere harreman ez-ekitatiboak. Are gehiago, biodibertsitate kontzeptua ez da intuitiboa, ez da berez ulertzen. Jendeak ez du erraz ulertzen nolako harremana dugun biodibertsitatearekin. Termino zientifikoa da, baina izena alda dezakegu, eta “natura” terminoa erabili. Kontzeptu guztiak bezala, kontzeptu hori ere sozialki eraikita dago; pertsona bakoitzak bere erara interpretatzen du, bere kulturaren barruan. Yucatango maia nekazari batek esango dizu bera naturaren parte dela; gu, aldiz, mendebaldeko ikuspegitik, kontzeptualki naturatik kanpo kokatu gara, natura objektibizatu egiten dugu, eta horrela justifikatu ahal dugu objektu hori (natura) erabiltzeko eta ustiatzeko betebeharra daukagula, eskubide jainkotiarren baten bitartez geurea izango balitz bezala. Gizakiaren nagusitasun posizio hori ere arazoaren parte da. Bere balio instrumentaletik harago naturak benetan kezkatzen bagaitu, naturan daukagun posizioari eta naturarekiko harremanari buruzko paradigma aldatu behar dugu. Gure onurarako objektu gisa erabiltzeari utzi behar diogu. Beraz, zientzia filosofiarekin uztartzen ez badugu, ezin izango gara pandemien arotik irten.

“Muga-kontzeptuak” behar ditugu, mundu guztiak erabili eta interpretatu ahalko dituen kontzeptuak. Baina kontu handiz ibili behar dugu haien erabilera deskafeinatuarekin. Bi adibide jarriko ditut: garapen iraunkorra eta, orain, erresilientzia. Bi kontzeptu horiek hegemoniko bihurtu dira bat-batean. Baliagarriak dira gizarte helburu berriak identifikatzeko, baina hasiera batean haien bidez adierazi nahi zena hutsaltzeko arriskua dago. Gaur egun, mundu guztiak hitz egiten du garapen iraunkorraz, baina, askotan, interpretazioak antagonikoak izaten dira. Gauza bera gerta daiteke biodibertsitate eta natura kontzeptuekin, eta kontuz ibili beharra dago. Litekeena da oso urrun ez dagoen etorkizun batean eliteek mundua politikoki menderatu nahi izatea naturaren izenean, eta termino jakin batzuk erabiltzea gizartea azpiratzeko tresna gisa (dagoeneko klimari lotuta erabiltzen den “larrialdi” hitza, esaterako).

Biodibertsitate terminora itzuliz, oso gogokoa dut tapizaren metafora. Imajina dezagun tapiz sarri bat daukagula. Zaindu eta mimatzen ez badugu, poliki-poliki eta denboraren poderioz hariak galtzen joango da eta zuloak agertuko dira nonahi. Azkenean, oso zulatuta egongo da eta zulo batzuk oso handiak izango dira. Horren ondorioz, ezinezkoa izango da marrazkia edo irudia ikustea eta, beraz, tapizak bere izaera galduko du. Tapiza espezie guztiek, ekosistemek eta haien funtzioek osatzen duten sare trinkoa da. Biodibertsitatea hariak galtzen ari den tapiz hori da. Tapiz izateari uzten dio eta arian-arian galtzen du bere balio ekologikorik behinena: naturaren euskarri izatea eta, antropozentrikoki hitz eginez, bizitzaren kalitatea bermatzea gure espeziearen onurarako. Ideia oso ulergarria da: tapizaren korapilo asko galtzean, gene, espezie eta habitaten arteko lotura horiek higatzen direnean, gertatzen ari dena da pertsonak eta birusen bektoreak gero eta hurbilago daudela elkarrengandik eta zoonosiaren gertagarritasuna esponentzialki handitzen dela (kontuan izan behar dugu birus horiek beti egon direla naturan eta inoiz ez zaigula ezer gertatu). 

IPBESen azken txostenaren arabera, naturan dauden eta pertsonak infektatu ahal dituzten birus ezezagunen kopurua 540.000 eta 850.000 artekoa da. Biodibertsitatearen tapizari hariak eta korapiloak kentzen jarraitzen badugu, gure osasuna suntsitzen ari gara. Bestela esanda, biodibertsitatea pandemien aurkako gure ezkutua da. Biodibertsitatea babestea da gure bizi asegurua planeta mailan.

 

Kontzeptuen eta metaforen garrantziaz hitz egin duzue… Erlazio zehatz bati buruz galdetu nahi dizuegu. Natura versus gizakia / gizartea. Natura gugandik kanpo dagoen zerbait bezala pentsatu izan da, kanpoko zerbait bezala. Garrantzitsua iruditzen zaizue paradigma hori aldatzea? Zein da ekofeminismoaren ekarpena horri dagokionez?

Y. Mendebaldeko kulturan –ez soilik modernitatekoan– gizartearen eta naturaren arteko dikotomia eta dualismoa Platonen pentsaeran aurkitzen ditugu, gauzen eta ideien arteko ezberdintasunarekin. Geroago, dualismo hori Atenasko demokrazian gauzatu zen: batetik, subjektu politikoak espazio publikoan eztabaidatzen eta erabakitzen zuen; bestetik, bizitzari eusteko lana eta esklaboen lana etxeari zegokion espazioan geratzen ziren. Ondoren, mitologia judeokristaua –San Agustinen eskolastikaren batera– eta, geroago, modernitatearen parte bat –Descartes, Newton, Bacon, Galileo…– (nahiz eta ez dugun ahaztu behar modernitate disidentea, “erromantikoa”) dualismo horietan erabat instalatutako modernitatea izan zen. Zibilizazio industriala eta energia fosilaren eskuragarritasuna sortu zirenean, eta kapitalismoaren sorrerarekin, aurretiazko dualismo horretan oinarritu zen, eta, horren ondorioz, nagusitasunetik, kanpokotasunetik eta instrumentaltasunetik begiratu genion naturari. Gure kulturen ezaugarri bat da. Beraz, bai, oso garrantzitsua da “gizartea vs natura” dualismoa gainditzea, beste batzuk ere gainditzeko aukera ematen duelako horrela. 

Azken aste hauetan ikusi ahal izan dugu ekonomiaren eta naturaren arteko aurkakotasuna azpimarratzen zela, bi gauza guztiz kontrajarriak balira bezala. Dualismo hori ikusi dugu ekonomiaren eta osasunaren artean ere. Nolabait, pentsatzeko era dual eta hierarkiko horrek nagusitasun ideia hori sortzen du, eta, horrekin batera, lurrarekiko, beste pertsona batzuekiko eta sektore subalternoekiko harreman bortitza. Beraz, dualismoa gainditzea funtsezkoa da paradigma aldaketarako. Unaik dioen bezala, gakoa berak aipatu dituen muga-kontzeptu horiek dira. Adierazle hutsak direnez, norberak nahi duen bezala betetzen ditu, eta esanahi okerra har dezakete. Ni eroso sentitzen naiz ikuspegi ekofeministetatik sortzen joan diren begiradekin. Ez dira orain sortu, txanpinoi bat bezala. Haien iturriak askotarikoak dira. Lehenagoko begirada feministetatik edaten dute, erromantikoetatik modernitatearen disidentzia gisa, begirada antikolonial eta dekolonialetatik, eta baita zientziaren parte garrantzitsu batetik ere (ekologiaren sorreratik, termodinamikatik, erlatibitatearen teoriatik, ziurgabetasunaren printzipiotik…). Apurka-apurka, horrek guztiak erakutsi du muga askoz lausoagoak zeudela giza sorkarien eta murgilduta gauden, zeharkatzen gaituen eta guk ere osatzen dugun ingurune naturalaren artean. Begirada ekofeministetatik, bizitzaren iraunkortasunaren ikuspegiak lan pedagogikorako balio dit, baina, horri dagokionez, beste posizio batzuekiko jarrera irekia daukat. Teoria asko egon daitezke, eta baliagarriak diren guztiak hartu behar dira kontuan. Interdependenteak garela, dena konektatuta dagoela eta bakarka bizitzerik ez dagoela ikusarazten diguten teoria guztiak beharrezkoak direla uste dut. Nire iritziz, oso baliagarriak diren hausnarketa tresna ugari daude begirada ekofeministetan.

 

«Oso garrantzitsua da “gizartea vs natura” dualismoa gainditzea, beste batzuk ere gainditzeko aukera ematen duelako horrela.» YAYO HERRERO

 

Unai Pascual. Argazkiak / FOKU

 

Ekofeminismoa alde batera utzi, eta ekonomia ekologikoaz hitz egingo dugu orain. Aurten, Euskal Herriko komunitate zientifikoak “COVID-19aren osteko Euskal Herria” manifestua aurkeztu du, klima aldaketaren inguruko eztabaidari ekiteko asmoz eta ekonomia ekologikoan oinarritutako trantsizio proposamen bat eginez. Zer da, zehazki, ekonomia ekologikoa? Badu zerikusirik hain beharrezkotzat jotzen duzuen paradigma aldaketa horrekin?

U. Ekonomia ekologikoa ekonomiaren adar bat da. Orain dela hamarkada batzuk sortu zen,  ekonomia neoliberalismotik ulertzeko era makur bati erantzuteko asmoz. Pentsamendu eskola guztietan bezala, ekonomian ere posizio desberdinak daude, baita ideologikoak ere. Ekonomistok aniztasun ideologiko handiko espezie bat gara. Ideologia ekonomiaren berezko osagaia da eta, beraz, zientzia ekonomikoez hitz egitea oximoron bat da. Ekonomisten arteko eztabaidetako bat gairik funtsezkoenari buruzkoa izan da: nola funtzionatzen du ekonomiak?, eta zein da naturaren rola ekonomian? Ekonomista klasikoek baliabide gisa aipatzen zuten lurra, baina moralaren arloko eztabaida bat ere bazuten, natura kontserbatu beharrari buruzkoa. Ekonomia neoklasikoak, lege unibertsalak dituen zientzia newtondar baten antza izan nahi zuenez, pentsamendu moral oro baztertu behar zuen, eta, beraz, ekoizlearentzako nahiz kontsumitzailearentzako etekin ekonomikoen maximizazioaren logikatik optimizatu beharreko objektu gisa tratatzen zuen natura. Perbertsio horren aurrean, ekonomia ekologikoa sortu zen, erantzun gisa, honakoa esateko: ekonomia gizartearen azpisistema bat da, eta gizartea naturaren azpisistema bat. Horrela, hankaz gora jarri zuen ekonomiaren paradigma neoklasikoa, zeina, nolabait esatearren, egungo sistema ekonomiko neoliberalari zilegitasuna ematen dion aparatu formala baita.

Ekonomia ekologikoa, beraz, ekonomiaren adar bat da, baina haratago doa. Gizartea, ekonomia eta ekologia banaezinak direla uste duenez, ekonomia eta ekologiarekiko harremana diziplinaz gaindiko ikuspegi batetik aztertzeko eta ulertzeko hurbilpen bat da. Horrek esan nahi du garrantzi handia ematen diola gizarteari eta haren parte-hartzea sustatu nahi duela jakintzaren sorkuntzan. Ez du irtenbide unibertsalik eskaini nahi, ez baitu uste Newtonen legeen antzeko egia absolutu eta aldaezin baten jabe izan daitekeenik. Ekonomiari buruzko ezagutza onartu eta aberasten du askotariko errealitate sozioekologikoak aztertuz. Alde horretatik, oraindik ere ia mundu osoko unibertsitateetako fakultateetan irakasten den ekonomia baino umilagoa da. Izan ere, ekonomia ekologikoarekin alderatuta, ekonomia hegemonikoaren diziplina akademikoa ez da batere umila. Are gehiago esango nuke: ziur aski, egiturazko hainbat krisiren ondoren eraldatu ez den jakintza adar bakarrenetako bat da. Mugarik gabeko harrokeriaren ondorioa da hori. Ekonomia ekologikoak hori bistaratu eta aldatu nahi du.  

Ekonomia ekologikoak naturaren eta gizakiaren arteko harreman horren konplexutasuna ekonomiaren ikuspegitik ulertzeko era berriak aurkitzen laguntzen du, eta analisirako tresnak eskaintzen ditu. Batez ere, izaki ekodependente gisa ulertzen du gizakia. Ekonomia ekologikoaren helburuetako bat hauxe da: gauzak, harremanak eta printzipioak edo balioak berriz ere izatea “etxearen” zaintza deritzogun jardueraren parte. Ekonomia hitzak “etxearen kudeaketa” esan nahi du grezieraz, eta ekonomia ekologikoak horixe planteatzen du, gure etxea planetatik edo gure komunitate txikitik kudeatzea eta zaintzea. Ekonomia ekologikoak ekonomia ulertzeko ikuspegi alternatibo bat eskaintzen du, gizakia eta natura elkarrekin bizi daitezen eta elkarrekin eboluziona dezaten, ahalik eta modurik harmoniatsuenean. Horretarako, natura gisa bizi behar dugu, naturan, naturarekin, naturatik, naturarentzat… Ekodependentzia ulertu eta aztertu gabe, ezin izango dugu ulertu eta lortu sozialki inklusiboa izango den trantsizio ekologiko bat. Ekonomia neoliberalak ekonomia berdeaz eta trantsizio energetikoaz hitz egin dezake, baina inoiz ez da izango tresna eraldatzaile bat, eta, hain zuzen ere, tresna eraldatzaile bat behar dugu erantzun integral bat emateko arazo sistemiko bati, hau da, krisi ekosozialari (eta haren isla diren krisi klimatikoari eta biodibertsitatearen galerari).   

 

«Oso gogokoa dut tapizaren metafora. Imajina dezagun tapiz sarri bat daukagula. Zaindu eta mimatzen ez badugu, poliki-poliki eta denboraren poderioz hariak galtzen joango da eta zuloak agertuko dira nonahi» UNAI PASCUAL

 

BORROKA KULTURALAREN GARRANTZIA

Manifestuan, BPG barne produktu gordinaren hazkunde agregatuan oinarritutako garapen eredua alde batera uztea proposatzen duzue. 

U. Ekonomiaren Nobel saridun batzuek ere partekatzen duten tradizio oso luze baten arabera, BPG adierazlea testuinguru oso berezi batean sortu zen, Bigarren Mundu Gerraren ondoren. Garai hartan, Europako ekonomiak erabat suntsituta zeuden eta ekoizpen sarea birmoldatu beharra zegoen. Testuinguru horretan, adierazle berriak behar ziren suntsitutako herrialde horien metabolismo soziala nola susper zitekeen ulertzeko. Hala, testuinguru berezi horretan BPGa diseinatu zen adierazle makroekonomiko gisa, eta oso ondo funtzionatu zuen; izan ere, truke balioa sortuz merkatutik igarotzen diren produktu eta zerbitzuen balio agregatua zein den erakusten saiatzen da. Horretarako eta testuinguru horretan, adierazle ona da. Gero, ordea, giza ongizatea neurtzeko gai den adierazle bakarra balitz bezala erabiltzen jarraitu zen. Eta erabilera hori oso okerra da. Burugabekeria intelektual galanta. Ekonomia ortodoxotik oso urrun ez dauden ekonomistak ere jabetzen dira horretaz. Baina hau ez da akademiaren arazo bat; arazo politikoa da. Eliteek nahiago dute adierazle hori, merkatuaren rola sustatzen duelako. 

Ekonomia ekologikoak esaten duena da BPGa eraitsi behar dela eta giza ongizatearekin askoz ere lotura hobea duten beste adierazle batzuk erabili behar direla haren ordez. Manifestuan azpimarratu egiten dugu oso beharrezkoa dela BPGa ongizatearen adierazle gisa erabiltzeari uztea, batez ere ez delako giza ongizatea islatzeko gai. Ezin konta ahala adibide daude: orain dela 18 urte, Prestigeren hondamendia gertatu zenean, inbertsio publikoko diru asko jarri zen marea beltzaren inpaktua konpontzeko. Hori balio positibo bezala sartzen da BPGan, merkatuaren gurpila azkarrago birarazten duelako, baina, berez, contradictio in termini bat da. Prestigek eragindako arazoak gizarte ongizatea ekarri zuen egoera bat sortu zuela esaten ari gara? Egiatan, alderantziz da. Nahi dugun ongizate motak arazo ekologiko bat sortzen du, erregai fosiletan oinarritzen delako. Arazo ekologiko horrek arazo sozial bat sortzen du, eta azken horrek arazo ekonomiko bat. 400 milioi euro inbertitzen ditugu arazo ekologikoa konpontzeko, eta BPGak ezin hobeto ikusten du hori. Erokeria hutsa. Baina hori krisi klimatikoaren perspektiban jar dezakegun adibide bat da. Ken dezagun Prestige eta jar dezagun krisi klimatikoa. Zeharo zentzugabea da ekonomia globala BPGaren ikuspegitik aztertzen jarraitzea giza ongizatea aurrera doala adierazteko asmoz. 

Zein da giza ongizatea adierazteko modurik onena? Hori da eztabaidatu behar duguna. Merkatuko engranajeen mugimendua islatzen duten adierazleetatik harago, zeintzuk dira axola duten balioak (adierazleak)? Adierazle gisa, BPGa funtsezko elementu semantikoa da. Bere eguneroko bizitzan, jendeak BPGaren erabilera naturalizatu du. Gure helburua giza ongizatea lortzea bada, semantika oker hori erabiltzeak erabaki okerrak eta kontraesankorrak hartzera garamatza, baina jendea ez da horretaz konturatzen. Horri dagokionez, eragile sozial gehienak (sindikatuak, alderdi politikoak, komunikabideak…) oraindik ez dira gai izan semantika berritu egin behar dela ulertzeko. Baina, tamalez, ez dirudi arazo horri aurre egiteko gai den eragile gehiengo bat dagoenik. Uste dute garrantzi gutxiko arazoa dela, bigarren mailakoa, baina ez da horrela.

 

Ingurumen fiskalitate progresibo bat ezartzea ere proposatzen da manifestuan.

U. Fiskalitate berdearen ideia oso ulerterraza da: giza portaera arrazoi askorengantik mugitzen da, eta horietako bat poltsikoarekin lotuta dago. Zergak ezartzen ditugunean edo kontsumo eta ekoizpen mota jakin batzuk diruz laguntzen direnean, jendeak bere portaerak egokitzen ditu. Ekonomiak gauza bat erakutsi digu aspalditik: guztien ongia lortu nahi badugu, ingurumenarentzat eta osasunarentzat kaltegarriak diren jarduerak zergapetu egin behar dira, ahal beste mugatzeko. Fiskalitatea tresna funtsezkoa da trantsizio sozioekologiko (eta energetiko) justua sustatzeko. Horretarako, sekulako inbertsio pribatu eta publikoa egin behar da, eta dirua ez da zerutik erortzen. Adibidez, trantsizio ekologikoa azkar egiteko beharrezkoak diren baliabideak eskuratzeko modu bat erregai fosilen erabilera zergapetzea da. Errenta handienak dituzten pertsonak dira erregai fosil gehien kontsumitzen dutenak (zuzenean nahiz zeharka), eta, beraz, erantzukizun handiagoa dute klima aldaketa leuntzeari dagokionez. Hortaz, erregai fosilen erabilera zergapetzean, zerga karga erlatiboki handiagoa ezartzen zaie errenta handienei. Horrek esan nahi du erosteko ahalmen txikiena duten pertsonek zerga (berde) gutxiago ordainduko lituzketela eta, beraz, haien errenta maila igoko litzatekeela. Hala, onura bikoitza egongo litzateke: ekologikoa eta soziala. Hori trantsizio justu bat da. Ideia hori Suitzan, Kanadan eta beste leku batzuetan aplikatzen ari da. Horrekin esan nahi dut sistema fiskal bideragarria, justua eta beharrezkoa dela krisi klimatiko eta sozialeko egoera batean. Egiten ez bada, ageriko interes politikoengatik da. 

 

Aktore politikoek eta elite ekonomikoek ez ezik, sektore erlijiosoek ere garrantzi handiko papera jokatzen dute eztabaida honetan. 2015ean, Jorge Mario Bergogliok bere bigarren entziklika plazaratu zuen: Laudato si. Horrela, Frantzisko aita santuak zalaparta handia sortu zuen Eliza katolikoaren barruan eta klima aldaketari buruzko eztabaida biziagotu zuen. Aurten, beste entziklika bat plazaratu du (Fratelli Tutti), zeinean, besteak beste, pobrezia kontzeptuaren kritika eta birkontzeptualizazioa egiten dituen, azpimarratuz adierazleak testuinguruaren arabera aldatzen direla, jendearen beharrekin batera. Zein da Eliza katolikoaren papera eztabaida honetan? 

Y. Nire ustez, Laudato si entziklika izugarri garrantzitsua izan zen. Ni ateoa naiz, ez naiz fededuna, baina argi dakusat aita santua erreferentzia moral bat dela eta eragin handia daukala fededun askorengan. Ekofeminista naizen aldetik, azpimarratu egin behar dut Laudato si entziklika garrantzi handikoa izan dela hegemonia kulturala lehiatzen ari den garai honetan. Egia da feminismoaren ikuspegitik egin duen ekarpena hutsaren hurrengoa izan dela, baina beste ekarpen batzuk izugarri garrantzitsuak izan dira, hala nola krisi ekologikoaren analisia, krisi hori pobreziarekin lotu izana… Entziklika horrek planteamendu ikaragarri erradikalak egiten ditu ekonomia eta multinazionalak aztertzeko orduan, eta hori oso sumingarria izan da batzuentzat. Entziklika horren ostean, bat-batean, mugimendu ekologistetan gabiltzanok lanean hasi ginen parrokietan, moja komentuetan, mota guztietako erakunde erlijiosoetan... Izan ere, jende askok begiratu nahi zuen bere entziklikaren bidez aita santuak ireki berria zuen leiho hartatik. Jende askorentzat, lurrari eta pertsonek lurrarekin duten harremanari beste era batera begiratzeko leiho bat izan zen. Bestetik, aita santuak Laudato si entziklika idazteko erabili zituen erreferentzietako asko oso hortodoxoak ziren Eliza katolikoaren barruan. Besteak beste, oinarritzat hartu zituen askapenaren teoria eta beste kultura eta erlijio batzuetako pentsalariak. Niri, zalantzarik gabe, oso garrantzitsua iruditzen zait.

 

Yayo Herrero. Argazkiak / FOKU

 

GREEN NEW DEAL BATERAKO PROPOSAMEN BERRIAK

Azken urteotan, itun berde berri baterako proposamen makroak landu dira. Batetik, Europako Batzordeak itun berde bat planteatu du, Europan klima neutraltasuna lortzeko xedez. Hala adierazi du Ursula Von der Leyen presidenteak. Helburu nagusia klima aldaketa gelditzea izanik, hainbat helburu planteatzen dira horra iristeko. Adibidez, 2030erako emisioak %55raino murriztea. Bestetik, Alexandra Ocasio-Cortezek eta Edward Markeyk Ipar Amerikarako proposatu duten Green New Deal akordioa dago. Bertan, Estatu Batuetarako trantsizio bat planteatzen dute, 10 urteko epean bete beharreko helburu zehatz batekin: energia %100 berriztagarriak erabiltzea, emisioak erabat desagerraraztea, automobil elektrikoetan inbertitzea, pobreziaren eta sektore zaurgarrien arazoari aurre egitea, arta mediko unibertsala, gutxieneko soldata igotzea, monopolioen prebentzioa… Zer deritzozue bi proposamen horiei? Kapitalismo berdea, trantsizio beharrezkoa?

Y. Green New Deal delakoaren terminologiarekin Unaik lehen aipatu dituen muga-kontzeptuekin gertatzen zaidan gauza bera gertatzen zait: oso kontuan izan behar dugu zer dagoen atzean. Komeni da termino horiek esplizitatzea eta hasieratik argi edukitzea. Aztertu ditut EBren proposamena eta Espainiako Estatuan egin direnak (dirua herrialdeka banatzea, adibidez), eta atera dudan ondorioa da hori guztia kapitalismo berdea dela beste ezer baino gehiago. Nire iritziz, proposamen horiek hazkunde ekonomikoa bideratzeko edo sortzeko saiakera bat dira, baina ez dituzte sakonki jorratzen ekonomia ekologikoak planteatzen dituen gaiak, hala nola mugak kontuan hartzea, translimitazio egoera… Ez ditu sakonki kuestionatzen garapenaren nozioa, ekoizpen tradizionalaren nozioa eta, batez ere, hazkundearen mitologia. Trantsizio energetiko berdea eta erresilientzia esaten zaion guzti horretan badago biziki kezkatzen nauen kontu bat: nork gidatuko du? Eta nork kontrolatuko du?

Oso inbertsio handia egin behar da, eta dirutza horren zati bat sektore pribatuak jarri behar du. Ez da gauza bera Green New Deal edo trantsizio berde prozesu bati ekitea prozesu horren helburu nagusiak baldin badira ongizatea eta bizi baldintza duinak bermatzea pertsona guztiei, baita klima arazoen edo dinamika estraktibisten ondorioz beren lurraldeetatik kanporatuak izaten ari direnei ere. Beraz, kezkagarria iruditzen zait trantsizio energetiko eta berriztagarriaren helburu bakarra izatea energia fosilen ordez energia berriztagarriak erabiltzen hastea aldez aurretik aztertu gabe hori nola egingo den, zein energia eta zein mineral erabiliko diren… Analisi material askoz osatuagoa egin behar da; oso ondo aztertu behar dira energia fluxuak, mineralen stock-ak, naturaren prozesuak…, eta, horrekin batera, bizi garen mundu hau zeharkatzen duten prekarietateak, desberdinkeriak eta pobreziak, ez baitira koiunturalak, egiturazkoak baizik.

AEBetako proposamenari dagokionez, planteamendu horrekin eta aurrekoarekin kezka material berdinak ditudan arren, hango testuingurua kontuan izanda iruditzen zait Alexandra Ocasio-Cortezek planteatzen duena erradikaltasun handiagoarekin aurkezten dela behintzat. Azken hauteskunde hauetan, Joe Biden presidente hautatuak arazoak izan ditu osasun unibertsalaz hitz egiteko (Alderdi Demokratakoa den arren), eta horrek adierazten dit herrialde horretan hegemonia politiko eta kulturala lortzeko egin behar den borroka izugarria dela, eta gure testuinguruan egin behar denaz oso bestelakoa. Horregatik, nire ustez, Ocasio-Cortezek eta squad deritzon talde horretan lagun dituen emakumeek (Ilhan Omar, Rashida Tlaib eta Ayanna Pressley) deserosoak baina ereduak aldatzeko ezinbestekoak diren gauzak planteatzen jarraitzeko indarra edukitzeak are balio handiagoa du. Proposamen gisa, inpugnatzaileagoa da. Beraz, eta laburtzearren, Green New Deal delakoaren atzean dagoena edozer dela ere, ongi etorria izan dadila urrats jakin batzuk jasotzen dituen edozein proposamen, hala nola ekonomiaren esferaren apaltze materiala, aberastasunaren banaketa, herritar guztiei bermatzea bizitzeko beharrezkoa den guztia eskuratzeko ahalmena, eta ekonomiak nahiz ongizateak krisian eta gaindituta dagoen planeta baten erritmora nola egokitu ahal diren pentsatzea. Hori ez bada, eta apustuek ez badute pentsatzen aberastasunaren birbanaketan eta justizian eta, gainera, krisitik probetxua atera nahi badute, irristaka joan gaitezke egoera edo irtenbide ekofaxistetara eraman gaitzakeen txirrista batean behera, nahi gabe ere eta asmo oneko pertsonen atzetik. 

 

Zer jarrera hartu beharko luke ezker subiranistak proposamen horiei dagokienez?

U. %100 ados Yayoren analisiarekin. Semantika ez da kontu hutsala. Niri gustatzen zait trantsizio sozioekologikoaz hitz egitea, ez trantsizio berdeaz edo, besterik gabe, trantsizio energetikoaz. Konpromisozko irtenbidearen edo tradeoff delakoaren ideia hori, beti win-win bat izango dugula pentsatze hori, ideia okerra eta arriskutsua da. Bizitzan ez dago horrelakorik. Bi aldagai soilik kontuan hartzen badituzu, win-win bat izan dezakezu; baina ezkutatuta eta ikusezin zeuden aldagaiak mahai azpitik atera eta analisi kaleidoskopiko bat egiten duzunean, konplexutasuna agertzen da. Errealitate deseroso bat agertzen da: win-win irtenbideak ia ez dira existitzen. Irabazleak eta galtzaileak daude. Galdera hauxe da: noren alde gaude? Galdera horri erantzunez jakin ahalko dugu ekonomian zer-nolako esku-hartzeak egiteko prest gauden gizartea trantsizio sozioekologiko justu batean kokatzeko.

Jar dezagun helburu bat: CO2 emisioak gutxitzea. Hortik abiatuta, beharrezkoa den guztia egingo dugu; adibidez, teknologia berrian inbertitzea. Zaila izan arren, EBk ezarritako helburua lor daiteke. Teorikoki, lorgarria da. Arazoa da hor aldagai bat bakarrik hartzen ari garela kontuan (CO2) eta, beraz, bakarra denez gero, albo ondorioak izango ditu. Beste aldagai batzuk ere hartu behar dira kontuan (biodibertsitatea, errentaren banaketa…), eta haiekiko lotura aztertu. Bestela, lehendik dauden ekitate arazoak larriagotuko ditugu, edo arazo berriak sortuko ditugu. Esan nahi dudana da arriskutsua dela krisi klimatikoa ulertzea ikuspegi bakar batetik edo oso aldagai gutxi kontuan hartuz. Krisi klimatikoa aterki handi bat da, eta eredu ekonomiko harrapari batean oinarritutako metabolismo sozialarekin lotutako arazo ugari daude haren azpian. Krisi klimatikoa berotegi efektuko gasen murrizketaren optimizazio arazo huts batera mugatzen badugu, seguruenik horri lotutako arazo asko sortuko ditugu, ekologikoak nahiz sozialak. Oso botere handiko sektore ekonomiko batzuek (“gas & oil” sektorea osatzen dutenak, adibidez) harro-harro aldarrikatzen dute beraiek direla, mundu osoan, CO2 emisioak gutxitzeko inbertsiorik handienak egiten dituztenak. Beraiek dira, ordea, erregai fosilen erabilera sustatzen lehenak. Orain sinetsarazi nahi digute beraiek direla planeta salbatu nahi duten lehenak, eta bururatzen zaien gauza bakarra milioika zuhaitz landatzea da. Baina egin behar dena da deforestazioa gelditzea eta eremu degradatuak leheneratzea. Zuhaitzak landatzeko asmo hori “greenwashing” hutsa da, iruzur hutsa. Eta Yayok lehen egin duen galderara garamatza: nork kontrolatzen ditu mota horretako jarduera ekonomikoak eta, beraz, inbertsio horiek? Bada, lobby botere ikaragarria daukaten eta baliabide publikoen banaketa nahiz politika publikoak sustatzeko modua baldintzatzen duten enpresa handi batzuek.

Hemen, Euskal Herrian, krisi bat izan dugu lehen sektorean, pinuen monolaborantza sustatu duen ikuspegi oker baten ondorioz. Intsinis pinuak izugarri homogeneizatu ditu Kantauri isurialdeko paisaiak. Monolaborantza hori testuinguru historiko jakin batean sustatu zen, papergintzako industriaren boomaren garaian, hain zuzen ere. Orduan erabaki zen lurra erabiltzeko modurik onena azkar hazten diren eta herrialde honetako testuinguru agroekologikora oso ondo egokitzen diren baso espezieak landatzea zela. Baina zein izan da erabaki horren kostua ingurumenarentzat eta biodibertsitatearentzat? Zertarako sortu krisialditik nekez irtengo den industria bat? Gainera, orain ikusten ari gara sektoreak berak bere erresilientzia higatu duela. Xingola marroiaren arazoa adibide ona da: milaka hektarea galdu dira, galera ekonomikoa oso handia izan da, galera ekologikoa ere egon da eta sektore sozial bat estankatuta geratu da. Eta zer egiten ari gara horren aurrean? Baso jabe batzuei zer eta eukaliptoak landatzen hastea bururatu zaie. Hau da, berriz erori gara hazkunde ekonomiko azkarraren tranpan, baina orain, ziurrenik, berdez jantziko dugu (nola ez!). Beste era batera esanda, ekologikoki iraunkorra ez den eta gizartearentzat kaltegarria den zerbait (eukaliptoa) erabil dezakegu eta, horrela, duela hamarkada batzuk egiten hasi ginen zuloa sakonagotu. Baina ez al dugu ezer ikasi? Norbaitek sinetsarazi nahi badit hau guztia New Green Deal baten parte dela eta toki administrazioek, diputazioek, Eusko Jaurlaritzak edo Nafarroako Gobernuak normaltzat jotzen badute, enplegua nahiz dinamismo ekonomikoa sor ditzakeela uste badute eta euskal New Deal baten baitan berdez jantzi nahi badute, jarrera hori geure buruari eragin diogun miopia ezin handiagoaren adibide argia da, lur baliabidea erabiltzeko erari dagokionez inolako ikuspegi estrategikorik ez egotearen adibide nabaria (lurra baita gure baliabide nagusia, eta berarekin batera ura, biodibertsitatea, pertsonekiko harremana, norberaren lurraldearekiko pertenentzia eta identitate sentimendua…). Gure herria oso txikia da. Multinazional handien interesekin alderaturik, gure interesak ezin xeheagoak dira. Horrelako herri batean egoera hori iraultzeko gai ez bagara, aise uler daiteke botere publikoak Green Deal ereduak emisioak gutxitzeari dagokionez esan nahi duenaren ikuspegi sinplista batekin lerrokatuko direla eta “gutxitzearen lider” gisa aurkeztuko dutela euren burua. Horrek ez gaitu eramango trantsizio sozioekologikoa egiteko beharrezkoa den eraldaketara.

Kapital sozial handiko herri txiki bat garenez, Euskal Herriko ezker subiranista posizio pribilegiatu batean dago ekonomia ekologikotik abiatuta ikuspegi edo imajinario kolektibo bat lideratzeko. Horretarako, eztabaida sozial bat bultzatu behar du honako gai hauen inguruan: zer-nolako gaitasunak ditugun herri gisa, zeintzuk garatu behar ditugun, nolako alternatibak sortu nahi ditugun (sozioekologikoki iraunkorrak eta justuak direnak nabarmenduz). Nire ustez, ezker subiranistaren ardura da eztabaida hori hauspotzea.

 

EZKER GLOBALA ETA TOKIAN TOKIKOA ERRONKA GLOBALEN AURREAN

Garai korapilatsua bizi dugu, ez soilik biodibertsitatearen galeragatik eta klima aldaketagatik (dagoeneko azpimarratu duzuen bezala), baizik eta, horrez gain, ezkerraren barruan dauden tentsio eta eztabaidengatik, eskuin muturraren gorakadagatik eta azken urte honetan bizkortu diren beste faktore batzuengatik ere. Batetik, azkenaldi honetan aktore berri batek indarra hartu du eztabaida politikoetan. Negazionista edo gaur egungo egoeraren ukatzaile dei diezaiokegu, eta oso heterogeneoa da, askotariko joerak barnebiltzen ditu, posizio indibidualista libertario neoliberaletatik hasi eta darwinismo sozial esplizitu bateraino. Besteak beste, negazionismoak azpimarratu egiten du ezkerrak diskurtso ofiziala erosi duela. Bestetik, ezkerreko sektore batzuen ustez, ezkerra lo dago pandemia hasi zenetik, ez du protestarik egiten, ez da mugitzen. Faktore horiek guztiak kontuan hartuta, Yayo, zer irakurketa egiten duzu egungo egoeraz?

Y. Ezkerrari dagokionez, gorakada edo indartze komunitario izugarri handia egon da. Ezagutzen dudan jende gehiena sare komunitarioetan lanean aritu da, eta sare horiek bizi arazo asko konpondu dituzte instituzioek literalki abandonatuta utzi duten jendearentzat. Inolako zalantzarik gabe, jende askok laguntza jaso du lan antolatuaren bidez. Bestetik, hasieran, Espainiako Estatuko gobernuan “ezkutu soziala” deitutako neurri sorta negoziatzen aritu zirenean, gobernuaren beraren aldetik iristen zitzaizkigun albiste guztiak… sare sozialen bidez iristen zitzaizkigun. Egoera oso zaila zen, presio handikoa, eta mugimendu jakin batzuek garrantzi handiko lana egin zuten neurri haietako batzuk onar zitezen, hala nola jendeari argia moztea debekatzea, langileak enplegua aldi baterako erregulatzeko espedienteetara bideratzea eta horrelako beste neurri asko. Nire iritziz, neurri horiek ez dira nahikoak, baina beste garai batean planteaezinak ziren. 

Hala eta guztiz ere, gaur egun mugimendu sozialak eta ezkerreko mugimenduak lo daudela uste dut, baina egoera hori ez nuke pandemiarekin lotuko, lokartuta baitzeuden lehenago ere. Azken urteotako mobilizazio zikloak Madrildik aztertzen baditugu, aise ikusten da eremu zabaletan gogorik eza erabatekoa zela pandemiaren aurretik ere. Ziur aski, Euskal Herritik ez da hala ikusten, baina Madrildik bai. Lan ikaragarria egin zen udalera iristeko, baina, gero, ohiko alderdi politikoek beren oinarri sozial guztia xahutu zuten eta ez da egon behetik gora lan egin duen erakunderik. Horren ondorioz, ezker zaharraren logika asko errepikatu ziren, eta hori kolpe latza izan zen jendearentzat. Orain, egin ez genuen hori berreraiki behar dugu. 

Beste alde batetik, mugimendu feministak indar izugarria izan du azken urteotan, eta gertatu dena izan da ultraeskuinak oso bortizki erreakzionatu duela. Orain, polarizazio marko horretan gaude.

 

Eta zer irakurketa egiten duzu erantzun negazionistez?

Y. Negazionismoa gustatzen ez zaizkigun edo eredu dominanteak aldatzen dituzten gauzei ematen zaien erantzuna da, eta nahiko zabalduta dago. Bere garaian, klima aldaketa ukatu zen, eta, lehenago, tabakoak osasunari egiten dion kaltea; euri azidoa ukatu zen, ozono geruzaren zuloa ukatu zen… Ukatzea erreakzioaren elementu nagusietako bat da, oinarrizkoa. Gaur egun, ordea, niri oso kezkagarria iruditzen zaidan zerbait gertatzen ari da. Sare sozialek garrantzi handiko papera jokatzen dute eta komunikabideek, askotan, garrantzi handiagoa ematen diote ikuskizunari arrazoizko informazioari baino. Eta, testuinguru horretan, negazionismoak plano berean jartzen ditu zientzialarien iritzia eta edonork botatzen duen edozein burugabekeria. Kezkatu egiten nau horrek. Demokraziaren flotazio marraren kontra tiro egitea da. Beti egongo dira desberdintasun ideologikoak, baina ezinezkoa da eztabaidatzea eta egitateen gutxieneko zoru komun bat erdiestea. Une honetan gertatzen ari dena da zoru hori dinamitatuta dagoela. Pandemiaz, klima aldaketaz edo indarkeria matxistak eragindako hildakoez hitz egitean datuak ukatzen badira eta edonoren burutazioak edo iritziak ikerketaren plano berean jartzen badira, jokabide horrek ukatu eta eraitsi egiten du diskurtso faltsagarri bat planteatzeko nolabaiteko legitimitatea zeukan instituzio bakanetako bat, hau da, zientzia (alde batera utzita gure zalantza guztiak, multinazionalen papera, lobbyak…). Kezkagarria iruditzen zait. 

 

U. Ados nago Yayorekin. Negazionismoari dagokionez, uste dut zerikusia duela ezkerraren paperarekin. Izan ere, ezkerra ez da gai izan alternatiba onargarriak eraikitzeari begira beharrezkoak liratekeen energiak sortzera zuzendutako imajinario indartsu bat eskaintzeko. Alternatibismo handia dago. Establishment-aren kontra joan behar delako ideia oso zabalduta dago. Gizartean ondo ikusita dago alternatiboa izatea, guai da. Baina alternatiboa zerekiko? Eraldaketa sozioekologikoak bi hanka edo oinarri ditu: batetik, giza eskubideen eta ingurumen justiziaren alde leku zehatzetan eta gai zehatzen inguruan egiten den aktibismoa; bestetik, geure burua deskolonizatu ahal izatea, aldaketa sistemikoak irudikatzeko, imajinatzen dugun etorkizuna zainetatik sar dadin eta lorgarria dela sinets dezagun. Inondik ere, hori da iraultzaileena, hori da benetan eraldatzailea. Nire ustez, horri dagokionez ezkerra nahiko galduta dabil, formula aurkitu ezinik. Mugimendu alternatiboek ikusmolde berriak behar dituzte errealitate konplexu bat ulertzeko, baina diskurtso sinpleegietara jotzen dute. Nire ustez, hori da arriskua. Eta eskuin muturra hori kapitalizatzen ari da leku guztietan. Eskuin muturraren intsurgentzia mugimendu globala estrategia komun oso argien sare bat da. Gizartea ohituta zegoen aurrerabide linealaren imajinariora, baina, orain, imajinario hori erori egin da, eta eskuin muturra hutsune horrek ekarri duen ziurgabetasun egoeraz baliatzen ari da.

Gaur egun, gizartearen parte batean galdu egin da gizartearen, ekonomiaren eta ekologiaren arteko interakzioen eta konplexutasunaren perspektiba eta, nire ustez, horregatik ugaritu dira askotariko negazionismoak (klimarena, txertoena…). Gizartearen zati bat oso galduta dago eta pagaburuak bilatzen ditu. Irtenbide sinpleak bilatzen ditu arazo konplexu baten aurrean. Ezkerrak diskurtso argiekin egin behar dio aurre horri, komunitate zientifiko arduratsua oinarritzat hartuz. Uste dut ahaleginak egin behar direla kontzientziak astintzeko, erdiko klasearen erosotasuna lehenesten duen egoera batetik irtetea helburu. Izan ere, erdiko klasea aberatsagoa denez, haren erosotasuna kontsumismoari lotuta dago. Errealitate hori irauli behar dugu. Ilusioa piztu behar dugu berriz ere, (ondo ulertutako) sakrifizioaren pedagogia eginez; hau da, esfortzua sarituz. Gaur egun, jendeak uste du ez daukala astirik bere komunitateari laguntzeko, eta egoera hori gainditu behar dugu, urgentziazko gaiei lehentasuna emanez. Euskal Herriko ezker subiranistak txinparta hori pizten lagundu behar du, estatuko eta Europako beste ezker batzuekin batera.

 

Zuek egiten duzuen analisiaren arabera, badirudi argi dagoela hurrengo mobilizazio olatua ekologista izango dela eta, noizbait, era erradikal batean markatuko dituela posizio eta eztabaida politikoak, goitik behera eta ezkerretik eskuinera. Dagoeneko, eredu baten defentsak badu gorputza mundu mailan (ultraeskuina), eta alternatiba bat ehuntzen ari da, baina ahula dirudi oraindik. Nola ikusten duzue ezker emantzipatzailea erronka handi horren aurrean?

U. Gogoan ditut Iñaki Antiguedaden hitz batzuk: edo baikor pasiboak gara, edo ezkor aktiboak. Nik uste dut polarizazio hori gerta daitekeela. Are gehiago, esango nuke dagoeneko gertatzen ari dela. Hegoalde Globalean hori gertatzen ari da: oso gatazka gogorrak daude, eta eskala handikoak, lurjabetzeen ondorioz, jatorrizko herrien oinarrizko eskubideak ez errespetatzearen ondorioz… Konfrontazio mota horren bultzatzaileak berdinak dira maila globalean (sistema kapitalista harraparia), nahiz eta badirudien konfrontazio horiek pairatzen dituzten komunitateen arazoek ez dutela elkarren arteko loturarik. Gizartearen eta ingurumenaren arloko gatazka horiek sortzen dituzten bultzatzaileak komunak dira, nahiz eta arazo ezberdinak eragiten dituzten, hala nola lurraz jabetzea, kapitalaz jabetzearen muga sistema naturalera hedatuz (non hazkunderako mugak oso nabariak diren).

Uste dut beste konfrontazio eskala bat egon daitekeela, baina, agian, bortitzagoa edo zuzenagoa ez izatea. Nire ustez, maila esplizituan posizioak askoz argiago daude. Haustura bat egon da botere publikoen menpe dagoen mundu zientifikoaren eta botere publiko horien artean. Gainera, botere publikoek mundu zientifikoa erabiltzen dute beraien politika asko justifikatzeko. Kezkatzen nau horrek, eskuin muturrarekin gertatzen ari denaren adierazleetako bat delako. Eskuin muturraren intsurgentziak oreka hauskor hori apurtu nahi du, ez baitzaio interesatzen, eta ez du inolako lotsarik publikoki esateko ez duela zientzian sinesten horretarako. Eskuin muturra oilartuta dago; gizartean babes handia lortzen ari dela dirudi (Trumpek inoiz baino boto gehiago ditu, adibidez). Ez dakit hori itzulbiderik gabeko puntu bat den, baina ezkerreko indarrak hausnartzera eta mobilizatzera bultzatu behar dituen inflexio puntu bat izan daiteke. Gaur egun badago konfrontazio bat bizitzaren zaintza ulertzeko moduen inguruan. Uste dut ezkerra konplexurik gabe ireki behar dela ekologismoaz eta ekofeminismoaz elikatzeko.

Ezkerra prestatuta dago? Ez dakit. Gauza batzuetarako bai, behar adinako kapital politiko eta soziala dauka. Beste batzuetarako ez dakit. Ingurumenaren gaiak, adibidez, ustekabean harrapatu gaitu. Ezkerra oso azkar egokitu beharko da, ezker zaharraren konplexuak gaindituz, nazioartean ahaldundutako mugimendu sozial horiekin batera lan eginez. Gehiago trebatu behar gara horretan.

Y. Polarizazioa gertatzen ari da eta larriagotu egingo da. Ez dakit ezkerra egoeraz jabetzen den. Ezker instituzionalak, behintzat, bere diskurtsoetan ez du islatzen jabetzen denik. Ezkerrak eutsi egiten die justiziaren eta prekarietatearen inguruko diskurtsoei. Baita giza eskubideei buruzko diskurtsoari ere. AEBetan demokratekin gertatu zen bezala, Europan gertatzen dena da ezkerreko mugimendu politikoak ez direla ezarritakotik ateratzen; eta, gobernatzen dutenean, azkenean neoliberalismo aurrerakoiaren praktikak jartzen dituzte mahai gainean. Haien politikek ez diete eragiten jendearen baldintza materialei, aberastasunaren birbanaketari, egiturazko arrazakeriaren eta egiturazko patriarkatuaren deuseztapenari… Ezker horrek ez du estrukturalki ekologismoaz hitz egiten, kapitalismo berdeaz baizik. Arazoa da diskurtso epel horrekin ez duela sortzen Unaik aipatu duen eta funtsezkoa den irudimen hori. Bruno Latourrek elkarrizketa batean zioen bezala, gaur egun ezkerrari berari errazagoa zaio munduaren amaiera irudikatzea kapitalismoaren amaiera irudikatzea baino. Arazo bat da. Egia esaten duen jendea daukaten erakunde politikoak behar ditugu. Ezkerreko politikariek egia esan behar dute, eta beldur handia dago. Mainstream diskurtsotik, estrukturalki berdea den guzti horretatik, ez da irteten. Olatu berri hori etorriko da, eta espero dut begirada ekologistak ekartzea, langile begiradak, begirada feministak… Olatu berri bat, non, lanaren eta naturaren, edota ekonomia eta naturaren artean erabakitzea, pobreen arteko borroka dela ulertu dezagun. Gauza batzuk bai ala bai gertatuko dira, eta zenbat eta lehenago aztertu eta estrukturalki lantzen saiatu, hobe. Ekonomista aplikatuen papera funtsezkoa da. Nik aukera izan dut Carlos Sanchez-Mato ekonomistarengandik hurbil egoteko. Madrilgo Udaleko Ekonomia eta Ogasun zinegotzia izan zen. Obsesionatuta zegoen dinamika horiek guztiak jasoko zituen plangintza bat egitearekin, zenbait urtetarako. Autoantolakuntza eta mugimendua behar ditugu, baina baita ekonomiaren beste planifikazio bat ere. BPGaren eta diru-agregatuen mugak gainditu behar dira, beste adierazle batzuk ere kontuan hartu, aurrekontuak beste era batera egin... Bizi baldintza justuak bermatzea iraunkortasun ekologikoaren eskutik joatea lortu behar dugu. Hori da erronka. Izan ere, dimentsio berdean soilik aurrera egiten baduzu eta jendea atzean uzten baduzu, posizio ia ekofaxistetan bukatuko duzu; eta bigarrenean aurrera egiten baduzu, sistema sozioekonomikoen kolapso ikaragarri batera iritsiko gara, sistemak ezingo dira mantendu eta jende asko kanporatuko dute. Erronka nagusia da mugimendu sozial eta politikoak hor egotea eta lau urtean behingo hauteskundeen dinamika ez izatea zentsura dinamika bat, zeinean “hau ezin da esan” pentsatuko dugun, azkenean ezer ez esateko. Horrela, emantzipatu nahi den jendeari kendu egingo diogu sormena, mugitzeko aukera eta egungo errealitate materialarekin bateragarriak diren utopia desiragarriak eraikitzeko daukagun irudimen guztia artikulatzeko aukera. Sekulako erronka da.