ELKARRIZKETAK

---

Argazkiak. FOKU

 

• Izar Hernando Ernaiko bozeramale nazionaletako bat, Aitor Servier Ipar Euskal Herriko gazte mugimenduko kidea, Paula García Nafarroako Ernaiko kidea eta militante feminista, eta Pello Zabarte Bizkaiko Ernaiko kidearekin solastu gara. Gako interesgarriak, autokritika, korapilo berriak, militantzia irakaspenak, eta aurrera begirako ideia freskoak ekartzen dizkigute elkarrizketa honetan.

 

---

Zuen belaunaldiaren politizazioa, esan daiteke, Euskal Herrian ziklo aldaketa erabateko bat eman den momentuan gertatu dela. Nola bizi izan duzue garai hura eta nola oroitzen duzue zuen politizazio unea?

Aitor. Abertzaletasunetik iritsi nintzen militantziara, duda gabe. Haur eta nerabe ginen garaian Lapurdin ikastola batean ikasteak bazekarren oraino ere berekin nolabaiteko “normaltasun eza”. Litekeena da horrek guregan hizkuntza gatazka eta bide batez, nazio zapalkuntzaren inguruko kontzientzia piztu izana. Aldi berean, politizatu nintzen borroka armatua bukatu eta estrategia aldaketa martxan zen garai horretan. Hedabideen bidez jasotzen nuenenetik hasia nintzen nire nortasun politikoaren oinarri intuitiboak eraikitzen. Ezker abertzalearekiko lotura garai berezi horretan sentitzen hasi nintzen izaten, hortaz.

Paula. Uste dut feminismotik hasi zitzaidala, baina ez nago ziur. Izan ere, garai hartan 14-15 urte nituen, mugimendu feministak ez zeukan gaur duen indarra, ez zegoen pil-pilean garai horretan. Institutu garaian bazeuden helduagoak ziren jendea, ikastoletan antolatzen hasi zirenak, eta ni beraiekin batera politizatu nintzen. Institutura pasatzean militatu nahia handitu egin zen. Aitorrek dioenaren haritik, eremu ez euskaldunean hazi izanak, gurasoak euskal hiztunak ez izateak, horrek ere eragina izan du, noski.

Pello. Politizazio adin zehatza ez dakit zein den, ez da momentu zehatz bat, prozesu bat baizik. Prozesuaren hasiera horretan nazio arazoa, abertzaletasuna, erdigunean zegoen, hori ziur. Sasoia ere antzekoa zen, ezker abertzalearen estrategia aldaketaren testuinguruan eman zen. Subjektiboki ilusioa sortzen zuen testuinguru bat zen niretzako, presoak askatzeko, gazte erakunde berri bat sortzeko… Baina ez nuke momentu zehatz batekin lotuko ere. AHTaren kontrako borroka gaztetatik ikusi dut nire eskualdean, adibidez, eta eragina izan du. Gaztetxearen erreferentzia ere bazegoen herrian. Borroka sozial horiek eta abertzaletasuna uztartuta zeudela ulertzen nuen.

Izar. Nirea inguru euskalduna izan da, hiri batean, eta familia euskalduna dut. Problematika edo auzi nazionalak baino, horrek sortzen zidan maitasun batetik politizatu nintzen; ez hainbeste konfrontaziotik (euskaraz ez bizi izan ahal izatetik), baizik eta maitasunetik. Kontzientzia hartzea gatazka politikoaren ondorioekin lotzen dut, oso mingarria iruditu baitzait gaztetatik preso politikoak egotea, torturaren gaia ere… Injustiziarekin lotzen nuen hau guztia, eta hortik hasi nintzen kontzientzia hartzen. Feminismoa, adibidez, Ernairekin hasi gineneko garaiekin lotzen dut, aurretik genero problematika ez zelako hainbeste heltzen, beraz, hori ondoren etorri zait. Gero nire ibilbidean gaztetxeak ere izan zuen garrantzi handia, baina abertzaletasunetik edan dut batez ere.

 

«Tokatu zaigu freno batzuk botatzea, agian mugimenduari tokatzen zitzaiolako gauza batzuk asimilatzea guretzat naturalak zirenak. Zentzu batean aurretik joan gintezkeen, eta ezin izan dugu momentuak lasaitasuna eskatzen zuelako» IZAR HERNANDO

 

Nola bizi duzue borroka armatuaren ondorengo belaunaldia izatea? Euskal gatazkaren ziklo bukaerak nola eragin dizue? 

Paula. Orokorrean, nire familia ez da ezker abertzalekoa, eta beraz, nik gatazkarekin izan dudan harremana urrunagoa izan da, horrek daukan alde txar eta on guztiekin. Ezker abertzalerekin harremanetan hasten naizenean biziagoa den zerbait da, beraz. Estrategia aldaketan gertatutako gauza asko gerora ulertu ditut. 

Pello. Nire kasuan, ezker abertzalea eta honen borroka gertu sentitzen nituen; familian, herrian eta inguru hurbilean oro har, horrek gatazkaren hainbat elementu gertutik ikusteko aukera ematen zidan. Beti presente zegoen zerbait zen. Politizazioa hasterako orduan, gatazkaren ondorioen konponbideak pisua zeukan, baina subjektiboki pisu handiena identitatea markatzen zuen aurreko ziklo politikoaren ondareak izan zuen.

Izar. Umetan bai ditut gogoan atxiloketak, eta tentsioa. Militatzen hasi ginen horren bueltan ja, ziklo bat ixten ari zen. Gu gara lehen belaunaldia borroka armatuaren elementu gabe bizi izan garena. Hasiera horretan inertzia batzuk bazeuden. Baina guk modu batean ziklo honetan militatzea naturaltasunez bizi dugu, hau da baita ezagutu duguna. Zentzu horretan tokatu zaigu freno batzuk botatzea, agian mugimenduari tokatzen zitzaiolako gauza batzuk asimilatzea guretzat jada naturalak zirenak. Alegia, zentzu batean aurretik joan gintezkeelako sentsazioa dut orain, baina ezin izan genuen egin momentuak lasaitasuna eskatzen zuelako. Guk hori ezagutu dugu. Nik Zutik prozesua eta hori guztia ez dut gogoratzen militante bezala. Gu ondorengo belaunaldia gara.

 

Agian, Ipar Euskal Herrian armagabetzea mugimendu politiko aktibo gisa egin izanak, politizazio prozesu desberdin bat ekarri du?

Aitor. Nire kasuan bete betean militatzen hasten naiz borroka armatua bukatu ondotik, 2011-2012 nire kasa politizatzeko fasea da, militante zaharrekin harreman handirik izan gabe. Borroka armatua bukatu eta berehala Ipar Euskal Herrian (IEH) Aitzina gazte antolakunde berria sortzeko prozesuan sartzen gara, dena egiteke zegoela. Lapurdi-, Baxe-Nafarroa eta Xiberuaren instituzionalizalizazioaren alde edo gatazkaren ondorioen konponbidearen inguruan eraikitako herri frenteak ilusio-iturri izan ziren. Nahiz-eta borroka armatua 2011an bukatu, Ipar Euskal Herrian 2017ko armagabetzera arte luzatu den sekuentzia batez, armagabetze prozesua aktibo politiko garrantzitsu izan da gazte mailan. Baina ordutik espektatiba batzuen eraistea eta zerumuga baten bukaera bizi izan dugu. Ardura hori mahai gainean bazegoen aurretik, baina, kontraesan batzuk kudeatzeko beharrarekin batera guri beranduago iritsi zaigu.

 

Aurreko zikloaren irudi idealizatu bat transmititu zaizuenaren irudipena duzue? Bizi izan ez duzuen garai baten nostalgia sentitzera iritsi al zarete?

Paula. Nostalgiarik ez. Baina egia da aurreko garaia idealizatu egin dela. Dena den, azken urteetan egin diren irakurketa historiko eta politikoek beste gauza batzuk jarri dituzte mahai gainean, aurreko garaia des-idealizatzen lagunduz. Nik ez dut nostalgiarik, egia esan.

Izar. Egia da badagoela karga bat eta irakurketa bat, aurreko ziklokoa hobea zela esaten duena, nahiz eta gero denok dakigun, besteak beste, garaiko gogortasun horregatik ezin dela esan hobea zenik, nahiz eta kaleak hartu, jende asko kalera atera… Hori dena hor dago, baina karga bat da, irakurketa zuzen bat baino. 

Aitor. Bai, izan ere, inoiz entzun dut gurea izan dela termino estrategikoetan zailtasun handienei aurre egin behar izan dien belaunaldia. Ni baieztapen horrekin erabat ados naiz. Halere, azken urteetan nostalgia bat oso agerikoa izan zitekeena, estetikoa, iruditegiari lotutakoa, mezuei atxikia… difuminatzen joan dela nabarmena da, baina horrekin, askoz ere arriskutsuagoa den nostalgia bat agertu dela, militantzia eredu jakin bati lotua, estrategia planteatzeko paradigma batzuei lotua nagusitu dela ere agerikoa da.

 

Momentu horretan, ideien, praktikaren eta estrategiaren berformulaziopean, tokatzen zaizue gazte militantzian hastea, eta erakunde berri bat sortzea, Ernai eta Aitzina. 

Aitor. Borroka armatua bazter uzteaz harago, hainbat gako ditu estrategia berriak: Konfrontazioa herri bezala irudikatzea, horretarako indarrak metatzea, militantzia eredua birpentsatzea...Gazteok begirada propioz egin nahi genion ekarpena horri guztiari. Azken urteetan ari da nagusitzen nostalgia bat irakurketa berri horiek alboratzen dituena. Ezker abertzalearen onura eta akats bat da, erresistentziari oso loturiko ondare bat jaso dugulako. Ni ari naizenean IEHtik militantzian hasten, nostalgia hori lotzen dut errefuxiatuen inguruko epika batekin, GALen ekintzen kontaketa batekin... eta ez hainbeste ikastolen sorrerarekin, laborantza ganbara bezalako herrigintza proiektuekin… Beraz, kontakizuna oso erresistentziari lotua egin zaigu. Horrek IEHn zentzu gutxi dauka abertzaletasunaren ibilbide anitzari erreparatzen badiogu.

Pello. Gure belaunaldiaren gain edo bizkarrean ideia bat jarri da: “trantsizio batean gaude”. Hori izan da belaunaldi bati eskaini diezaiokezun ideia okerrenetako bat, belaunaldi hori ezerezera daramazulako: ziklorik ez daukazu, tartean zaude, inoren terrenoan. Gure jardun politikoa egon da lotua bereziki beste ziklo bati, eta horrela aldarrikatu behar da: egon dira elementu subjektibo asko aurreko zikloari lotutakoak (ez borroka armatua, baizik erresistentzia zikloa, komunitate trinkoa, identitate zurruna…). Gure militantziaren hasieran estimuluak dira, baina gure identitatea markatzeko gaitasuna ziklo politiko berriari lotutako elementuek dute batez ere: feminismoa, autoritarismoaren kontrako elementuak, Altsasu, antifaxismoa, belaunaldi kolpatu bat artikulatzea…

 

«Galdera gehienak hor zintzilik ditugu, hurrengo zikloan askatu beharreko korapiloak dira. Estrategia konfederala, lurralde agendak… Zein da zatiketa administratiboa gaindituko duten estrategia, iruditeria…?» AITOR SERVIER

 

Ziklo berria, hortaz, bi munduren artean harrapatuta…

Izar. Zaila da identifikatzea gure belaunaldiarentzat ziklo honek ekarri dituen gauza berriak. Esan edo egiten ditugun gauza batzuen arabera, ematen du herrigintza orain hasi dela. Alegia, ez dugu jaso kontakizun bat osotasun horrena, eta, batez ere, jarraikortasunarena: gero zaila da berria dena zer den eta zer ez bereizten. Eta gero badago joera bat kaltegarria dena, garaiak konparatzekoa. Mugimenduarentzat trantsizio garai bat izan zen, baina guretzat gure momentua zen, eta indarrak ez askatzearen sentsazioa izan genuen, mugimendu bezala.

Paula. Batzuetan gehiegi exijitzen zaigu, exijitu zaigu. Guk ere atera dugu jendea kalera, baina badirudi inoiz ez dela nahikoa izan, neurgailua aurrekoa zelako. Badirudi aurreko zikloan egon den gogortasunaren zati bat kenduta, konfrontazio bat kenduta, guri bidea erabat lausotzen zitzaigula, kasik jende gehiago ateratzera behartua geundela, den dena egin behar genuela eta berehala egin ere! Eta egiten ez bagenuen ezer ez genuela egiten esaten zitzaigun.

Izar. Uste dut gure belaunaldiari eta gazte belaunaldi guztiei tokatu zaiela hau bizitzea. Gure belaunaldia baloratua izan da momentu batzuetan gai izan garelako pronostiko guztien kontra jende bat biltzeko. Zentzu kuantitatibo batean baloratu da, ordea. Eta ahazten zaigu gazte antolakundeak duen funtzio nagusia dela belaunaldi berriak batzea. Hori, momentu edo garai oso zailetan, lortu dugun zerbait da. Helduen perspektibatik, ordea, azken hori baino ez da baloratu. Eta ez dira hainbeste baloratu egin ditugun edukizko ekarpenak, are estetikoak, baita ideologikoak ere… Uste dut ekarpen batzuk egin ditugula, balioan jartzen ez direnak.

 

Euskal Herrian ziklo baten amaierarekin batera, zuen belaunaldia sortzen da neoliberalismo basati baten erdian, prekarietatea, etorkizun eza, ezkerraren porrotak… Horrek politizazio molde berrietan eragina izan du. Politizazio molde berrietan, abertzaletasunak pisua galtzen du?

Pello. Politizazioen forma aldaketa existitzen da, dinamikoa delako. Gu politizatzen hasiak ginenean eta 90. hamarkadan ere, nazio ardatzak bereganatzen zuen politizazioaren gehiengoa. Nazio ardatzarekin batera, klase, genero ardatzak ere bazeuden, indartsu, baina ez hainbeste. Nazio ardatza oso erdigunean dagoen politizazio eredu batetik, hortaz, politizazio eredu anitzago batera gatoz, gaur egungoa. Orain politizatzeko bideak desberdinak dira: prekarizazio bortitza dago, azken olatu feminista, planeta suntsitzeak dakarren politizazioa, ezkutuan egon diren politizazio forma guztiak (arrazializatuak, LGTBIQ+…)… Oraingoak potentzialitate handiagoa dauka. Eta guzti horien atzean badago nazio ardatza, nolabait, urtuta. Batzuetan ahulduago, besteetan naturalizatuago.

Izar. Mundu mailan azken hamarkadan gertatu den ziklo aldaketa batekin lotuta dago aurrekoa. Erreferentziak estatu mailakoak dira, baina bereziki mundu mailakoak, likidotasun horri lotuak. Pultsio nazionala egia da lausotu dela, baina lotua dago ere lorpen batzuekin, naturalizazioarekin. Baina ni kezkatzen nau pultsu nazionalaren tenperatura baxuak. Hala ere, uste dut gaur egun gu baino hamar urte gazteagoak direnengan, aurreko zikloko joerengatik, gazteek lotzen dutela oraindik “borroka” Euskal Herriarekin. Hori ikusten da, esaterako, Tik Tok-en eta sare sozialetan orokorrean. “Los jurrus”, “los borrokas” erabiltzen dute ezker abertzalerekin inongo loturarik ez duten eta soziologikoki urrun dagoen jendeak, askapenaren iruditegi zabalari lotua, zentzu zabalean. Konnotazio negatibo batzuk bai, baina positiboak ere baditu, indartsuak: borroka, konfrontazioa… Badaude, hortaz, gauza batzuk ez direnak erori guztiz: ikurrina, lauburua, trikitixa… Tik-Token borrokarekin lotzen dituzte, espainolez edo frantsesez, berdin du.

 

Argazkia. Izar Hernando

 

Politizazio hori ez da berdina, ordea, Euskal Herriko lurralde desberdinetan…

Aitor. Sekulako aldea dago egiten ditugun irakurketa eta errealitateari so eginda ikus daitekeenaren artean. IEHn oraindik ere falta zaigu koxka bat gorago igotzea, beste gaietan politizatzeko eskaintza egiterako orduan. Ekologismoaren lerroa nabarmena da, baina fikzioa da esatea IEHra olatu feminista heldu denik, heltzekotan frantses Estatutik heldu baita. Gure jendartea (IEH) norbaitek politizatzen baldin badu, aktibatzeraino, oraindik mugimendu abertzaleak egiten du, burujabetza erdigunean kokaturik. Aldi berean, estrategiaren aldaketaren gaira itzulita, IEHn azken urteetan mamitzen dira konfrontaziorako esparru batzuk, Estatuaren eta IEHn artean. Ikusi besterik ez dago duela aste batzuk Konstituzio Kontseiluak Molac legea zentsuratzen duelarik, Etxegarai lehendakaria, agertzen zaizula, abertzalea ez den zentro-eskuineko politikari bat “herri honen kontrako deklarazio bat da” erraten. Euskal Elkargoa sortuz geroztik indartzen ari da IEHko markoa, naturalizatzen ari da. Positiboa da, baina horrek ez dakar de facto Euskal Herriko markoa indartzea. Lehen urratsa da, beraz, Parisera edo Bordelera bainio gehiago Baionara begiratzea; baina herritar gehiengoak ez du oraindik Iruñera edo Bilbora guk nahi beste begiratzen.

 

«Ezker abertzalea mugimendu zabal moduan ulertuta, mugimendu guztiak bezala sortu ditu bere balio kulturalak, moldeak… neurri batean bihurtu direnak normatiboak, barrura begira.» PELLO ZABARTE

 

Eta Nafarroan?

Paula. Nafarroan bada pultsu nazional indartsua, baina EAE eta IEHrekin alderatuta desberdina da. Euskararen zonifikazioa, euskararen kontrako politikak… Eguneroko kontua da hau. Horrek lotzen zaitu marko nafarrera. Politizaziorako garrantzitsua da bektore hau: Tuteran ezin dute euskaraz ikasi, Tafallan Iruñera etorri behar dira adin jakin batetik aurrera, Irunberrin berdin, Mendigorrian arazo bera… Eguneroko gauza da. Gero historiaren ardatzak garrantzia du oraindik. Orain Nafarroa Berriz Altxa dinamika sortu da, eta 1512-2012 Nafarroa Bizirik dinamika garrantzitsua izan da gure historia aldarrikatzeko. UPN urte askoz egon da gobernuan eta oso ongi egin du lana nafar historia berdefinitzen, bereganatzen. Nafar gazte askorentzat, politizaziorako eremua izan da. Orain, feminismoak izugarrizko indarra du, AHTren kontrako borroka, ekologismoa… baina esango nuke ildo nazionalak pisu handia daukala oraindik Nafarroan.

 

Nafartasuna borrokatzen ari zaio UPNri…

Paula. UPNk lortu zuen navarrísimos idearekin, “cuidado que vienen los vascos”, … narratiba indartzea. Azken urteetan indarra hartu duen nafartasun euskaldunak lortu du horri aurre egitea indarrez, nafartasun euskaldun eta ezkertiar bat planteatuz. Bere fruituak ematen ari da, burujabetzarekin lotzen dituen heinean bere ideiak. Orain harrotasunez esaten dugu, nafarrak gara eta nafartasuna bizitzeko beste modu batzuk ere badaude.

 

EAEn nola ikusten duzue auzi hau, IEHn eta Nafarroan dauden prozesu horiek ikusita?

Pello. EAEn desberdintasun bat dago beste herrialdeekiko. Estatuarekiko konfrontazio maila oso baxua da momentu honetan nire ustez. EAEn ez du EH Bilduk orain Estatuarekin gerra deklarazio bat planteatzen (adibidez, IEHn Etxegaraik frantziar Estatuarekin planteatu bezala), EAJrekin dagoelako lehia bortitzena. EH Bilduk Madrilen jokatzen duen papera ere beste bat da momentu historiko honetan, hala izan behar du, ziur aski. Beraz, kasik objektiboa da konfrontazioa dagoen arren, Estatuarekin apenas dagoela. Hortik ondorio batzuk atera daitezke, pultsu nazionalaren lausotzeari dagokionez, adibidez.

Izar. Badaude elementu batzuk zeinetan konfrontazioa egon zitekeen… EAEn guk irabazitzat jo ditugu gauza batzuk ez direnak horrela: euskararen eremuan, nahiz eta normalizazioaren seme alabak izan, aurrerapauso batzuk eman daitezke orain, gainera konfrontaziora eraman gaitzaketenak. Bestalde, EAEn guk ez ditugu jorratu naziotasunarekin lotutako elementuak: ikurrina, lauburua, trikitixa… Sinbolo hauek ez ditugu politikoki lantzen, eta landu beharko genituzke, ez oparitu EAJri. Gazteriaren begietara ez dira hain sinbolo asimilatuak. Ikurrina adibidez, guk lotzen ez ditugun borrokei lotua dago.

 

Argazkia. Paula García

 

IEHn eta Nafarroan egin bezala, EAEn identitate propioa disputatu behar litzaioke EAJri? Eredu konfederala indartzeko, barne diferentzia hori hauspotu, iruditeria nazional baten pean?

Pello. EAEko identitate propioaren eraikuntzaren ariketa oso konplexua egiten zait. Horri lotuta, ordea, EAJk oso ondo konektatzen du EAEn dagoen euskal identitatearekin, erdalduna dena, espainiar kultura eta komunikabideak kontsumitzen dituena, kantabriar euskalduna, igandeetan San Mamesera edo Kantabriara doan euskalduna… Hori oso ondo egiten du, eta gu urrun gaude hortatik. Hala, gizartearen gehiengoen kapekin ez dugu ondo konektatzen. Hori da EAEn eta Bizkaian dagoen erronketako bat, baina ez du dimentsio bera IEHn eta Nafarroan dagoen borrokarekin.

 

Aurrekoarekin lotua, iruditzen zaizue abertzaletasuna krisian dagoela?

Paula. Askotan komentatzen dugu; dinamika asko eta lan lerro asko EAErako pentsatuak daude. Nafarroa ez da kontuan hartzen askotan, eta IEH are gutxiago. Sentsazio hori dugu askotan, dinamikak moldatu behar ditugula gure errealitate eta testuingurura. Nafarroan dinamika propio dezente ditugu. Batzuetan sentsazio hori dugu, bai. 

Pello. Ezker independentismoan antzeko sentsazioa dute Bilbo handian; mugimendua ez dagoela egokitua hiri handiko errealitatera, milioi bat pertsonako errealitatera, metropolira… Horko pertzepzioa ere antzekoa da. 

Aitor. IEHn belaunaldi bezala ez dugu jaso nazio ikuspegiaren inguruko kontakizun eraikitzailerik, eta zentzu horretan ez ditugu oso eztabaida osasuntsu eta sakonak izan horren inguruan. Oso zehatzera joanik, militatzen hasi ginenean Ernairen ZukGua prozesuarekin bat ez egiteko erabakia hartu zen hemen, eta eztabaida horiek modu traumatikoan bizi dira. Galdera gehienak hor zintzilik ditugu, hurrengo zikloan askatu beharreko korapiloak dira. Estrategia konfederala, lurralde agendak… Zein da zatiketa administratiboa gaindituko duen estrategia, iruditeria…?

 

«Ikaragarrizko bagajea dugu atzetik, motxilarekin goaz bidea egitera, ez gaude ezer gainetik kentzen. Oso kontziente gara horretaz, badakigu ze motxila daramagun. Baina ez jarri harririk bidean..» PAULA GARCIA

 

IEHn inoizko eremu instituzional zabalena lortu du mugimendu abertzaleak eta herri mugimendua oso bizirik dago. Halaber, balantzaren beste aldean, turistifikazio izugarria bizi du lurraldeak, BABen IEHaren %45a bizi da eta euskaldun oso gutxi dago eremu horretan… Zein da IEHn borrokaren momentua? 

Aitor. Baiona-Angelu-Biarritze da gure Bilbo handia, eta orain arte ez zaio heldu behar duen garrantziarekin. Mugimendu abertzalean izandako hainbat eztabaiden iturburuetako bat da. Ezker abertzalean gaiak modu oso nabarmenean bukatu dira eztabaida politikoaren erdian, eta edonork posizio politiko bat hartu behar du horren inguruan: gertatu zen gatazkaren ondorioekin, euskararekin, laborantzarekin, instituzio propioarekin… Begi-bistan da inoizko baldintza subjektiborik onenak daudela, baina toki guztietan bezala hainbat arrisku ere bai. Egia da frantses Estatuaren proiektuak inoizko  erakarpen indar txikiena daukala, azken urteetan herritarrak Frantziarekin lotzen zuten kontratu sozialak Europako beste herrialde batzuetan baino beranduago baina erortzen joan baitira ere. Horrekin batera, beste toki askotan bezala, batasun nazionalaren diskurtsoa oso indartsua dago eta diferentzien kontrako gotortze bat ere suma daiteke. Bi prozesu horien artean gure ildoa, burujabetzarena, indartu egin da, aldagai “identitario” gutiago edo gehiagorekin aro neoliberal eta likido honetan herritarrei helduleku material eta komunitarioak eskaintzen dizkielako. Burujabetzaren marko diskurtsiboak eta herrigintzatik egikaritzen diren alternatibek nehoiz baino potentzial handiagoa daukate.

 

Gune hegemonikoetatik egindako diskurtsoek kalte egiten ote diote burujabetzaren diskurtso anitz horren eratzeari? 

Izar. Oso kontziente izanda anaia handiaren paperatik nabilela, uste dut “gipuzkoarzentrismoa” eta “EAEzentrismoa” modu desorekatuan eraikitako zerbait dela, baina hortik ere mamu batzuk eraiki ditugu. Eta esango nuke, maiz ez direla modu eraikitzailean bideratu. Nafarroak dinamika propio oso aktiboa izatea oso positiboa da, adibidez, edo IEHk izatea berea, edo Bilbo handian behar hori mahai gainean jartzea. Baina modu eraikitzailean, eta ez herrialdeen arteko talkatik, eraiki behar genuke eztabaida hori EAEren errealitatea ere kontuan hartuz. Korapilo hauek planteatu izan dira “abertzaletasuna bai edo ez” binomioan, adibidez. Nik horrela bizi izan dut. Orain baldintzak daude modu eraikitzaileago batean planteatzeko, praktika bat dagoelako hori sostengatzen duena. 

 

Argazkia. Pello Zabarte

 

Gatozen azken hamarkadetan krisiaren ondoren sortutako prozesuetara. Neoliberalismoaren eta globalizazio uniformizatzailearen kontrako erreakzioak gertatu dira, prozesu subiranistak, feminismoaren azken olatua, mugimendu populistak (Occupy, udaberri arabiarra, M15…), mugimendu ekologista… Feminismoaren azken olatuari erreparatuz, nola erantzun dio askapen mugimenduak interpelazio feministari? Eta zer ekarri du feminismoak askapen mugimendura? 

Izar. Interpelazio horretan ezker abertzaleak, edo parte batek, paper bat ere izan duela esango nuke, konkretuago gazte mugimenduak. Ez noski elementu nagusia, baina jokatu du bere papera. Ernairi begira jarrita, urte batzuk lehenago egindako lanari esker olatu feministara prestatuago iritsi ginela esatera ausartzen naiz. Mugimendu bezala orain feminismotik egiten zaizkigun interpelazioak modu positiboan, edo behintzat dialektika natural bezala bizi ditugu. Gure parte den zerbait bezala sentitzen dut. Horrek ez du esan nahi aurrerago edo atzerago goazenik, batzuetan hobe edo okerrago, baina gure parte dela esango nuke.

Paula. Izarrekin ados nago. Gu ere olatu horren parte izan gara, eta hortaz, egiten diren interpelazioak guk egin dizkiogu ere ezker abertzaleari barrutik. Gazte antolakundean bereziki hori modu naturalean bizi da.

 

Belaunaldi arrakala dago auzi horretan?

Paula. Bai, erabatekoa, lan handia dago egiteko. Gazte antolakundeak erabaki zuenean feminismoa ildo estrategiko bezala ezartzea, paradigma aldaketa suposatu zuen eta pausuak eman ziren hori horrela egiteko. Hori da gaur belaunaldien arteko arrakalaren motiboetako bat. Oraindik ere belaunaldi gazteagoekin arrakala are handiagoa da. Nik 16-17 urte nituenean ez nuen gaur adin berbera dutenen kontzientzia, horretan hezituagoak daude gaur egun. Beraz, arrakala hor are handiagoa da.

 

«Nire ustez ortzimuga askatzaile bat maila nazionalean eman behar zaio gazte belaunaldiari.» AITOR SERVIER

 

Eta gizonek nola bizi izan duzue?

Pello. Gazte antolakundeak ibilbide luzea du, eta identitate sendoa. Feminismoak izan du gaitasunik handiena zalantzan jartzeko eta deseraikitzeko elementu batzuk, berreraikuntza bat proposatzeko proiektu estrategikoari eta praktika politikoari dagokionez, inertzia batzuk deseraikitzeko… Horren balioa izugarria da. Irakaspenak atera daitezke aurrera begira, interpelazio berrietarako. Horrez gain, gizon militante moduan badugu interpelazio zehatzago bat militante eta gizon moduan, zure izana kuestionatu eta deseraikitzea, behintzat teorian, jakinda oraindik pausu asko, gehienak, ditugula emateko. Ariketa horietan jarraitu beharko dugu.

Aitor. Mikropolitikatik hasita, uste dut hemen denok gure burua ia gizon deseraikitzat jotzen dugula, baina militantzia esparruak feministago egiteko jarritako berme eta mekanismo batzuk desagertzen direlarik ondorioak larriak direla. Gizonen artean sortu dira erreakzio politiko batzuk, feminismoaren interpelazioa onartu eta barneratzeko baino, hari aurka egitekoak.

 

“Klase diskurtsoa”, Europa mailako fenomenoa izanik (Euskal Herrian elementu propioak dauzkana), horrekiko, neoliberalismoarekiko eta ezker abertzalearen ziklo aldaketarekiko erreakzio bat dela esan daiteke. Nola bizi dituzue mundu horrekiko eztabaidak?

Izar. Normala da, nire ustez: gertatu zitekeen eta gertatu da. Ziklo aldaketak ekar zezaken hau, eta ekarri du. Ziklo aldaketak sektore asko gurera ekarri dituen bezala, naturaltasunez, urrundu ditu beste batzuk. Eztabaida horiek naturaltasunez hartu behar dira, beti egon direlako. Borroka armatuaren elementua kendu denean, ustez ikuspegi erradikalagoak direnak agertzea normala da, agian erradikaltasuna konpentsatzen zuena borroka moldea zelako, borroka armatua bera. Beraz, egoeraren normalizazioaren ondorio bezala, logikoa da. Egon dira ere elementu batzuk lagundu dutenak prozesu hori indartzen: feminismoarena adibide garbiena. Mutil asko sentitu dira oso eroso gure feminismotik kanpo. Mugimendu horrek sortzeko egiten duen kontakizun nagusia da mugimenduaren sorreran bi elementu nagusi daudela: ezker abertzalearen fase aldaketa eta krisiaren leherketa. Nire iritzi pertsonala da lehenak garrantzi handiagoa duela bigarrenak baino. 

Aitor. Gero ez da berdina leku guztietan. Ipar Euskal Herrian izaera nazionalari aitortza gehiago ematen dio sektore horrek. Adibidez, Aberri Eguna antolatu du aurten. Urrats taktikoa da. Ezker abertzalearen ustezko gainbehera bati lotuta baldin badago mugimendu hau, soziologikoki gure antzeko guneetatik datorren militantzia bat dela esan behar da. Proiektu politiko zehatz bat aldarrikatzen dute, baina funtsean ez datoz haiek ordezkatu nahi duten espektro sozial horretatik, IEHn are gutxiago. Hemen langile kontzientziadun masarik ez da existitzen, eta zalantzan jarriko nuke ia existitu izan den ere, modu esanguratsu batean bederen. Ezinbestean IEHn pertenentzia politikoa eraikitzen da gehiago mugimendu abertzaleak hartutako ildoaren aurkakotasun batean, langileen askapenaren aldeko proiektu egingarri eta errealista baten alde baino.

 

Eta feminismotik?

Paula. Nire inguruan okerrago bizi izan genituen hasierako liskarrak. Nire sentsazioa zen momentu oro justifikatu behar genuela gure feminismoa antikapitalista zela, gure borrokan, klase ikuspegia txertatua zela gure borrokan… Une oro justifikatu beharra, argudioak bilatzen une oro esateko gurea ez dela feminismo burgesa, honengatik eta bestearengatik. Gero denbora pasa da eta nire iritziz modu lasaiagoan bizi dugu hori gaur, modu naturalagoan. Oso argi dugu feminismotik zein den gure posizioa, intersekzionala dela, nondik egiten dugun lan. Nik beste modu batean bizi dut. 

Izar. Ados nago. Gure estrategia identitate eta aliantzak sortzea da, erreferentzia anitzak eta horiek ondoren artikulatzea. 

 

Argazkia. Aitor Servier

 

Belaunaldi berriak ulertzeko zailtasunak ditugu. Kultura espresio berriak agertu dira, eredu zahar batzuek eusten diote, jendartea modu desberdinean politizatzen da gaur.

Paula. Gizartea asko aldatu da azken urteetan. Gaztetasuna bizitzeko modua, abertzaletasuna, feminismoa... Batzuetan iruditzen zait gazteriaren eta gizartearen irakurketa sinplistak egiten ditugula. Gazte pilo batek La Isla de las Tentaciones ikusten du eta guri aberrazio bat iruditzen ahal zaigu. Baina seguraski gazte horiek gure problematika berdinak konpartitzen dituzte. Ezin da esan mespretxutik gazteak desideologizatuak daude, gazteak despolitizatuak daude... Haiengana iristeko beste modu eta forma batzuk bilatu behar ditugu eta orain arte egin izan duguna birpentsatu.

Pello. Ezker abertzalea mugimendu zabal moduan ulertuta, mugimendu guztiek bezala sortu ditu bere balio kulturalak, moldeak… neurri batean bihurtu direnak normatiboak, ez sistema kapitalista heteropatriarkalarekiko, baizik eta barrura begira. Horiek dira agian orain deskonektatuta eta gazteetatik urrun daudenak. Chill Mafiak horri jokoa eman dio, kuestionatu egin du. Rotten XIII edo Brigade Loco, adibidez, gustatzen zaizkit, baina ez dute kuestionatzen aurrekoa, nolabait. Hala ere, biak dira beharrezkoak.

 

Neoliberalismoarekiko eta mugimendu eraldatzaile berriekiko erreakzioetako bat, bortitza, eskuin muturrarena izan da. Migrazioa, familia normatiboa, nazio baztertzailea… Balio zahar batzuk berriz ere mahai gainean jarri dituzte. Mugimendu kontraesankorrak ere sortu dira…

Aitor. Frantses Estatuan eskuin-muturrera lerratzen ari den eztabaidak eragin nabarmena du guregan: nazionalismo esplizituaren itzulera, sekurokrazia... Ipar Euskal Herria baloreetan atzerakoia da oraindik ere. Ikusi besterik ez dago zenbat tokitan irabazten dituen hauteskundeak frantses eskuin trasdizionak. Feminismoaren eragin eskasa ere jar nezake adibidetzat. Hala ere, Europan gertatzen ari denaren kontra, migratzaileen harreraren aldeko zentzu komun aurrekoi bat garatzen ari da adibidez.

Paula. Nafarroan ez da hainbeste nabaritzen, ziur aski UPN oso eskuindarra delako balioetan jada. Hori urteetan izan dugu hemen. Eskuin muturraren gorakadak Nafarroan ez du hainbesteko eraginik izan, edo nik ez dut nabaritu, aurretik aipatu dudan horregatik. UPNk eskuineko baloreak ondo errepresentatzen dituen heinean, ez dago espaziorik eskuinerago joateko kasik. Frankistei omenaldiak haiek egiten dizkiete, pentsa.

 

«Mugimenduarentzat trantsizio garai bat izan zen, baina guretzat gure momentua zen, eta indarrak ez askatzearen sentsazioa izan genuen, mugimendu bezala» IZAR HERNANDO

 

Horrez gain, interpelazio ekologista ere bidean da… Horri erantzuten ari ote zaio askapen mugimendutik?

Izar. Berandu iritsi gara hortara, bi zentzutan: olatura berandu eta borrokara ere. Planetaren problematika ze puntutan dagoen, ez gara aurretik konturatu. Honekiko erantzukizuna bi zentzutan dugu: batetik, mugimendu hori gurera ekartzea, Euskal Herriratzea, mugimendu horiek dituzten berritasunak (kultura aldaketan, militantzian….) gureganatzea; eta bestetik, irakurtzea auzi hau eta gure egitea, gure planteamenduaren erroan txertatuz. Edo mundua existitzen da edo ez dago ez independentziaz ez feminismoaz hitz egiterik. Arazo ekologikoaren beste kontzientzia bat hartu dugu, egia da, baina oraindik ere kanpotik ari gara begira. Kezka handiz bizi dut. Belaunaldi berriak feminismotik datozela esaten genuen; orain ekologismotik datoz, eta ez gaude hor. Ez gara erantzuten ari.

Paula. Gaiaren inguruko azaleko irakurketa egiten dugu: interpelatzen zaigulako egin behar dugu. Ez dugu ardura hartu benetan lantzen hasteko, formatzeko, estrategiak garatzeko, gure proiektu politikoaren zentroan jartzeko. Ez da ildo berri bat soilik; gai hau zentrala da. Garrantzi handia dauka, oso ondorio larriak ekartzen dituelako hurrengo belaunaldientzat, nahiz eta oso kontziente ez izan oraindik. Modaz igo gara batzuetan gaira, baina serio planteatu behar dugu.

 

Zer dela eta erantzun falta hori?

Izar. Ez gara sartu horretan erabat konplexuak ditugulako. Adibidez, kapitalismo berdean ez erortzeko beldurra dela eta, urruntasun bat mantentzen dugu mugimendu hauekin (Fridays for future, adibidez). Kanpotik datorrenari distantziatik heltzen diogu, irakurketa sakon eta estrukturala egingo dugula esanez. Baina horrek atzeratu egiten du egin behar duguna, irakurketa azalekoa ere egin baitaiteke, ez oso ideologikoa, “planetaren aldeko borroka bat da” sinplea, eta horrekin aurrera egitea borroka erradikal bat. Etengabeko distantzia bat markatzen ari gara, kultura militante horri eta horrek suposatzen duenari. Agian Ipar Euskal Herrian desberdina da…

Aitor. Bai, balioan jarri behar da hemen gai honetan mugimendu abertzaleko beste sektore batzuek egindako lanari, aitzindariak izan zirelako gai hau IEHn lehen lerrora ekartzen. Frantses Estatuan ere eragin nabarmena izan dute. Aitortu behar dena da burujabetzaren kontakizunera ekologismotik ari dela batzen IEHn kopururik gehiena; sektore sozial bezala eta baita aktibatzen den jendeari begira. Ziur aski estatugintza eta naziogintza perspektiba sendorik gabe, baina herrigintza sendo batetik, burujabetzaren inguruko aldekotasuna piztuz eta sendotuz. Hala ere, lanak dauzkagu oraindik ekologismotik politizatzen den belaunaldi gazteenarekin konektatzen. Bizi proiektu konkretua egin nahi duen 50 urtetik gorako jendearekin errazago egiten dugu. 15 urteko gazteari, ordea, ez nuke esango zerumuga sinesgarri bat eskaintzen diogunik, alternatiba txikien kontakizun batekin.

Paula. Gero egia esan aipatu behar da antidesarrollismotik borroka luzeak egin direla Euskal Herrian aspalditik. Ekologismoaz hitz egitean borroka horiek balioan jarri behar genituzke. Bi borroken arteko elkar-lotura nola egin pentsatzea eta belaunaldi gazteak borroketara lotzea, hori da erronka.

Izar. Honekin lotuta Latinoamerikako borrokak asko gustatzen zaizkit, lurrari lotutako borrokak. Azken finean, lurraren aldeko eta burujabetzaren aldeko borroka hori da: gure lurra, gure bizitza… Noski, eredu hori ezin da ekarri horrela beste gabe. Baina burujabetzaren diskurtsoa indartzeko hor gako interesgarriak egon daitezke.

 

Ekofaxismoaren erreakzioa ere begien bistan dago…

Pello. Eskuin muturra maila globalean dagoen mugimendu indartsua da, eta oraindik bigarren plano batean kokatzen ari gara uholde hori Euskal Herrian. Horretan atentzioa jartzea derrigorrezkoa dela onartzen hasi behar gara, ezin gara erlaxatu. Pentsamendua izan ohi dugu faxismoak indar mugatua eta konkretua duela Euskal Herrian, baina EAEra begira Ertzaintzan adibidez izaera faxistak nagusitzen ari dira. Oso nabarmena da. Agenda markatzeko gaitasun handia dauka faxismoak, marko mentaletan eragiteko. Autoritarismorako joerak hor daude. Gure partetik, hortaz, horri aurre egiteko atentzioa gehiago jarri behar genuke.

 

Argazkia, ezkerretik eskuinera: Izar Hernando, Pello Zabarte, Aitor Servier eta Paula García

 

Pandemiara gatoz, orainaldira eta etorkizunera begira. Tentsio berriak bizi behar izan ditugu, autoritarismoaren gorakada, askatasuna eta osasunaren arteko tentsio dialektikoa, zapalkuntza anizkoitzen gogortzea… Pandemiak zer eskenatoki politiko uzten digu herri bezala?

Pello. Gazte bezala, 2008ko krisitik hasita eta 2020ko pandemiak sortutako krisian jarraituz, azeleratu eta azaleratu dira zapalkuntzak, prekarizazioa, krisi anizkoitza, zaintza… Azpimarratu behar da guzti horrek baduela ja dimentsio bat, belaunaldi gisa espektatiba kolektibo batzuk erortzera eramaten gaituela. Gure gurasoak baino okerrago biziko den belaunaldia gara, etorkizun eza irudikatzen duen belaunaldia. Horri begira ere sortzen dira espresio berriak, sistemaren aurreko etsipena barne. Horrek ere sortzen ditu haserre espresioak, adibidez, Pablo Haselen inguruan izandakoak. Orduan, elementu materialetatik harago, egoera bortitza da, subjektiboki espektatiba kolektibo batzuk erortzeak eszenatoki berriak dakartza, bere arrisku eta aukerekin.

Paula. Krisian bizi izan garen belaunaldia gara. Krisiaren aurretik geneukan ziurgabetasuna areagotu eta orokortu egin da, ez soilik nire bizitzarekin, baizik eta guztiarekin: geopolitika, mundua… Ziurgabetasuna esfera guztietara zabaldu da. Horrek aukera batzuk irekitzen ditu, noski, ez daukagu ezer eta beraz gauza asko dugu irabazteko, baina aldi berean, oso arriskutsua da eraman ahal gaituelako joera askoz indibidualistagoetara, pasibotasun handiago batera… Aurreko etsipena haserrean bihurtzen denean, oso zaila egiten zait hori nola kanalizatu positiboki, eskuin muturrak ederki egiten baitu. Pandemiak aukera asko ireki ditu, beraz, 2008ko krisiak ongizate estatua utzi zuelako kolokan, kapitalismoaren mugak azaleratuz, baina covid-19arenak ja argi utzi dio mundu guztiari sistema hau ez dela bizigarria. Aukerak daude, baina izugarrizko lana dugu argi ikusten dugun hori nola kanalizatu eta indar eraldatzaile bilakatzeko.

 

Orainaldi ilun hori kontuan hartuz, zein uste duzue izan behar dela askapen mugimenduaren ekarpena gazte belaunaldiari?

Paula. Egiten utzi gaitzatela. Hasieran komentatu dugu, espektatiba pila bat daude gure gain, eta trantsizio belaunaldia gara. Konfiantza behar du gazte belaunaldiak, bere bidea egiteko, bere moduekin. Egiten utzi eta erratzen utzi, hanka sartuko dugulako. Baina beharrezkoa da guk hanka sartzea, bidea egiteko, gurea. Kontuz, ikaragarrizko bagajea dugu atzetik, motxilarekin goaz bidea egitera, ez gaude ezer gainetik kentzen. Oso kontziente gara horretaz, badakigu ze motxila daramagun. Baina ez jarri harririk bidean.

Izar. Hori da, konfiantzaz. Belaunaldi berrien potentzialitateaz hitz egiten dugu, eta ondo dago, baina espazio gehiago utzi behar dira, konfiantza osoz. Eman behar zaiguna alternatibak dira, belaunaldi bezala. Joerak gure kontra doaz, gure proiektu bital eta politikoen kontra: haserrea, indibidualismoa… Estatu mailan eta kanpoan gertatu direnak inbidia puntu batekin begiratu ditugu, baina alternatiba batekiko loturarik ez dago. Hori eskaini behar diogu belaunaldi berriei.

 

«Galdera gehienak hor zintzilik ditugu, hurrengo zikloan askatu beharreko korapiloak dira. Estrategia konfederala, lurralde agendak… Zein da zatiketa administratiboa gaindituko duten estrategia, iruditeria…?» AITOR SERVIER

 

Eta alderantziz?

Pello. Guk askapen mugimenduari ematen diogu dagoeneko hainbat gazte eremutan ez diren espaziotan lehen lerroan egotea. Iazko greba orokorrean gazteek izandako papera, mugimendu feministan neska gazteen papera, ezker abertzaleko hainbat eztabaidetan baita ere… oso determinanteak. Ziklo politiko berria osatzen duten ardatzen gainean ekarpen handia egiten dugu. Zelan egin hori mantentzeko, belaunaldi moduan ezaugarritzen gaituen hori, eta aldi berean ziklo mobilizatzaile berri bat aktibatu, hori da gakoa. Hurrengo urteetan izango ditugu erronka politak zentzu horretan, askapen prozesuari egin behar diogun ekarpenari begira.

Aitor. Nire ustez ortzimuga askatzaile bat maila nazionalean eman behar zaio gazte belaunaldiari. Sentimenduen eta desiren ikuspegitik identifikazio eta atxikimendu bat bilatu behar dugu gure estrategiarekiko. Maila emozionalean, badugu ondare bat, dezente ikas dezakeguna hortik. Joera dugu edo birproduzitzeko eskema zaharrak edo alboratzeko, baina militantziaren kultura altxor bat dugu, eta gazte ikuspegitik landu beharko dugu. Nostalgian erori gabe.

 

Imajinatzen duzue Euskal Herri aske bat?

Aitor. Uste dut besteen izenean ere hitz egiten dudala, esaten badut, hemen gauden guztiok egiten dugula euskal herri aske bat irudikatzeko ariketa hori, bestela ez ginateke militanteak izango.