Argazkia. Unsplash / Maximiliam Jaenicke
Non gaude?
Nazio Batuen Erakundearen (NBE), Dibertsitate Biologikoaren eta Ekosistemetako Zerbitzuen gaineko Gobernuarteko Plataforma Zientifiko-normatiboak (IPBES, ingelesezko sigletan) 2018ko txostenean eman zuen biodibertsitatearen egoera dramatikoaren eta zerbitzu ekosistemikoen hondatze arriskuaren berri; eta Klima Aldaketaren gaineko Gobernuarteko Panelaren (IPCC) azken txostenak (AR6) funtsezko hiru gai berretsi zituen 2021ean: giza jarduerak klima aldaketaren faktore nagusi gisa duen erantzukizuna eztabaidaezina dela; dagoeneko klima aldaketa ari dela gizateriarengan eragiten, planetako eskualde guztietako muturreko klima gertakariek agerian jartzen dutenez; eta, hurrengo urteetan Berotegi Efektuko Gasen (BEG) emisioak izugarri murriztu ezean Parisko Akordioaren helburu klimatikoak ez direla beteko, eta ondorioz, segurtasun atalasea nabarmen gaindituko denez gero, gizateriarentzako efektuak suntsitzaileak izango direla.
Berriki, NBEren Ingurumen Programaren urteko txostenak (Emission Gap Report 2022) ohartarazi digunez, orain arte bezala jarraituz gero litekeena da tenperatura globala 3ºC baino nabarmen gehiago igotzea. Azken txosten horren arabera, 1,5ºC-ko muga gaindituko ez badugu, 2030erako isuriak %45 murriztu beharko ditugu (1990koen aldean). Eta baliabide fosilak erretzeak isurien %80 eragiten duten neurrian, premiazkoa da hauek gure ekuazio energetikotik azkar baino lehen ateratzea.
Hori ez da, ordea, energia sistema eta metabolismo sozial hipokarboniko bateranzko energia trantsizioa behar-beharrezko egiten duen arrazoi bakarra. Berotze globalaren eragile nagusia izateaz gain, erregai fosilak mugatuak ere badira, giza eskalan berritu ezinezkoak, eta horregatik ere premiazkoa da berriztagarrien erabileran oinarritutako energia matrize bateranzko trantsizioa azkartzea. Izan ere, unean-uneko tirabira geopolitikoetatik harago, egiturazko egoera bat nabarmentzen ari da azkenaldian: gero eta garestiagoa da erregai fosilak erauztea, eta beraz, gero eta gehiago kostatuko da matrize fosilista oinarri duten fluxu ekonomikoei eustea, eta horrek gora-behera eta ziurgabetasun ekonomiko handiko garaian uzten gaitu, bizitzaren garestitzea tarteko.
«Premiazkoa da berriztagarrien erabileran oinarritutako energia matrize bateranzko trantsizioa azkartzea»
Edonola ere, erregai fosilak bertan behera uzteak gure metabolismo sozial osoa birpentsatzera behartuko gaitu, begi bistakoa delako energia matrize berriztagarri baten gainean elikatutako gizarte batek ezin izango duela energia erabiltzen jarraitu azken hamarraldietan erregai fosilek ahalbidetu diguten neurrian. Horren gaineko literatura zientifikoa berrikustean zera ondorioztatzen dugu: etorkizun berriztagarri batean, gure energia erabilerak, gehienez ere, egungo kontsumoaren erdia izan behar duela.
Eta nola dago Euskal Herria halako testuinguru historikoan? Hauexek dira gure datu energetiko nagusiak: Hego Euskal Herrian biztanleko 8,75 tona CO2 isurtzen ditugu urtero, Europako bataz bestekoaren gainetik eta munduko bataz bestekoaren %75 gainetik; gure bizi maila mundu osoan orokortuko balitz ia hiru planeta beharko genituzke; gure bataz besteko biztanleko energia kontsumoa mundukoaren bikoitza da; kontsumitzen dugun energiaren %86 inportatu egiten dugu; kontsumitzen dugun energiaren %80 fosila da; energia berriztagarrien sorkuntza endogenoa %14koa. Ondorioz, termino energetikoetan, Euskal Herriak zaurgarritasun estrategikoa du, gure ongizate eredua eta eredu produktiboa, hein handian, inportatzen dugun eta nagusiki fosila den energia matrizean oinarritzen baita modu zeharo arriskutsuan.
«Hego Euskal Herrian biztanleko 8,75 tona CO2 isurtzen ditugu urtero (...) gure bizi maila mundu osoan orokortuko balitz ia hiru planeta beharko genituzke»
Eta ezerk ez du adierazten erregai fosilen aroa atzean uzteko determinaziorik. Aitzitik, 2022an erregai fosilen bidez ekoitzitako elektrizitatea %95 hazi da Hego Euskal Herrian iragan urteekin alderatuz[1]. Estatu Batuetan frackingaren bidez lortzen den gasa da hemengo ziklo konbinatuko zentraletan inoiz ez bezala erretzen ari garena[2]. Erregai fosilak dira gaurko munduan mehatxu ekologiko larriena eta hauek atzean utziz helburu klimatikoekin bat datozen ekintzak martxan jartzeko erresistentziak handiegiak dira, azken COP bileretan frogatu ahal izan denez. Lobby fosilistaren ordezkari behinenetakoa hurbilekoa zaigu.[3]
Erregai fosilak alboratu behar ditugu hondamendizko klima aldaketa eragin aurretik eta beraiek gu alboratu aurretik, eta, aldi berean, autosufizientzian aurrera egin behar dugu herri gisa burujabetza estrategikoa irabazteko. Egoera historiko honi Euskal Herritik erantzuten saiatuz aurkeztu dugu EH Bilduren Energia Estrategia[4]. Klima-biodibertsitatea-energia krisi hirukoitzaren erantzun bideak lurraldean, kasu honetan euskal lurraldean, antolatu behar baitira, elikadura subiranotasunean aurrerapausoak ematen ditugun aldi berean, beti ere trantsizio energetikoa eraldaketa bektore gisa ulertuz, eraldaketa ekosozialaren katalizatzaile gisa, hain zuzen ere.
Argazkia. Unsplash / Tobias Mockenhaupt
Zer dago jokoan?
Zertarako eta nola: trantsizio energetikoak zeri erantzungo dion eta nola egingo den, hau da, zeren eta noren mesederako izango den. Egoerari tamainan erantzun nahi badiogu, bi hankako estrategia behar dugu: energia kontsumoaren uzkurdura eta energia berriztagarrien hedapena. Biak ala biak, eta biak eskutik. Eta horrek eraldaketa ekosozialaren arrastoa hartzera behartzen gaitu, halabeharrez.
Izan ere, hondamendi klimatiko (ekologiko) bat eragozteko aukera leihoa ixteko geroz eta denbora gutxiago gelditzen zaigularik, orain arteko garapen ereduarekin jarraitzeko inertziak oso indartsuak dira. Euskal Autonomia Erkidegoko (EAE) energia berriztagarrien Lurralde Plan Sektorialaren (LPS) oinarrizko dokumentua har dezagun[5], adibidez. 20. orrialdean helburuak definitzen ditu, eta halaxe dio: "Berotegi Efektuko Gasen (BEG) emisioak %40 gutxitzea 2030erako eta gutxienez %80an 2050erako, 2005. urtearekin alderatuta; 2050. urtean azken kontsumoaren gaineko energia berriztagarriaren %40ko kontsumoa lortzea". 2005. urtekoekin alderatuta BEGak %80 murrizteak esan nahi du 1990. urtekoekin alderatuta %60 murriztea. BEGen %60ko murrizketa 1990. urtekoekin alderatuta eta %40ko energia berriztagarrien garapena 2050. urterako, horiexek LPSaren helburu klimatiko eta energetikoak, noiz eta Europak aspaldi onartu duenean 2050erako karbono neutraltasuna erdietsi behar dela (%90 inguruko BEGen murrizketa 1990. urtekoekin alderatuta), eta ondorioz, ordurako, sistema energetikoa berriztagarria izan beharko dela neurri handian (osorik ez bada).
Hain berandu datorren LPS hau (oraindik beste bi urteko prozedura aurreikusten zaio: nola da posible hamarraldi oso bat galdu izana energia berriztagarrien LPSa egiteke!) Eusko Jaurlaritzaren Klima 2050 Basque Country[6] klima aldaketaren estrategian eta 3E2030 estrategia energetikoan[7] oinarritzen da aipatu helburu energetikoak ezartzeko orduan. Lehena 2015eko uztailekoa da eta bigarrena 2016ko uztailekoa. Lehena Parisko Hitzarmenaren aurrekoa, eta biak ere Europaren helburu klimatikoak ezarri zituen European Green Deal (2020) delakoaren aurreko garaikoak. Gaur, klima larrialdi betean, ebidentzia zientifiko ukaezina eta politikoki guztiz onartua da 2050. urtea baino lehen karbono neutraltasuna erdietsi behar dela beroketa globalaren segurtasun eremua gaindituko ez bada. Are, Europar Batasunak (EB) %55eko BEGen murrizketa hartu du helburutzat 2030erako, eta, esan bezala, NBEk, iazko Emission Gap Report txostenean, 1.5ºC berotze globalaren langa gaindituko ez bada, 2030erako emisioak %45 murriztu behar direla ohartarazi zuen.
«Egoerari tamainan erantzun nahi badiogu, bi hankako estrategia behar dugu: energia kontsumoaren uzkurdura eta energia berriztagarrien hedapena»
Sinestezina da 2023an, larrialdi ekologikoa errealitate ukaezina denean, Eusko Jaurlaritza lantzen ari den energia berriztagarrien LPSak zientziak, NBEk zein EBk ezarritako anbizio klimatikoaren oso azpitik dauden helburuak hartzea oinarri. Espainiako Gobernuak, adibidez, 2050erako karbono neutraltasunera heltzeko helburua jarri dio bere buruari eta %40ko energia berriztagarrien garapena proposatu 2030erako[8] (Eusko Jaurlaritzak baino 20 urte lehenago!).
Nola da posible, beraz, dozenaka parke eoliko proposatzen dituen LPSak energia berriztagarrien %40ko garapena soilik aurreikustea eta BEGen emisioen hain murrizketa apala? Erantzuna 3E2030 estrategia energetikoan bertan dago. Estrategia energetiko honek kontsumo energetikoak gora egitea aurreikusten du sektore guztietan (35. orrialdea), gas naturalaren eta petrolioaren eskariaren (zein inportazio elektrikoaren) gorakadarekin batera (33. orrialdea): leloak Berriztagarriak bai, fosilak ere bai dirudi. Hau da, LPS honek oinarrian duen estrategia energetikoa ez da EAEko ekonomiaren deskarbonizazioa helburu duen estrategia bat, baizik eta eztabaida klimatikoan business as usual gisa izendatzen diren parametroetan kokatzen da, Parisko Itunaren helburu klimatikoak erdiesteko bide orritik oso urrun. Ez baitago helburu horietara iristerik erregai fosilak alboratu gabe eta kontsumoaren uzkurdura larri bat planifikatu gabe.
Hori bezain egia da bigarren hau: Nahi den kontsumoaren uzkurdura guztiarekin ere, ez dago helburu horietara iristerik eskala ezberdinak baliatuko dituen energia berriztagarrien hedapen indartsurik gabe, berau modu ordenatu eta demokratikoan eginda, beti ere. Izan ere, gure kontsumoen, kanpoarekiko dependentziaren eta erregai fosilen erabilera datuak eskutan, eta eskala eta teknologia berriztagarri desberdinen potentzialak zehaztasun teknikoz aztertuta, zera esan dezakegu: errealismo politikoari iskin egiten ez dion imajina daitekeen kontsumoaren uzkurdura guztiarekin ere (anbizio handieneko planifikazioen arabera %50), nahikotasunezko autosufizientzia maila bat eskuratu nahi badugu herri gisa (eta gaude beharrezkoa zaigula krisi energetikoaren testuinguruan dugun zaurgarritasuna gutxitzeko) eta erregai fosilak alboratu behar baditugu, ez da aski autokontsumoarekin eta sorkuntza banatuarekin, ezta urrundik ere. Hala diote datuek.
«Errealismo politikoari iskin egiten ez dion imajina daitekeen kontsumoaren uzkurdura guztiarekin ere (...) ez da aski autokontsumoarekin eta sorkuntza banatuarekin, ezta urrundik ere. Hala diote datuek»
Zumaiako Udalak 2019. urtean egindako azterketaren[9] emaitza da bertako potentzial berriztagarri guztiak (eskura dauden teknologia ezberdinak erabiliz ekoizpen banaturako) Zumaiaren egungo kontsumo energetikoaren %10tik beherakoa baino ez dezakeela estali. Bestalde, berriki ezagutu den eta oihartzuna izan duen Aliente eta Jasangarritasunerako Behatokiaren txostena[10] honako titularrarekin aurkeztu da: Toda la potencia renovable proyectada cabe en zonas ya alteradas, sin necesidad de sacrificar nada más (energía fotovoltaikoaz ari da). Ikerketa honek halako 14.143 hektarea identifikatzen ditu Hego Euskal Herrian, zeintzuetan 8.320 MW instalatu ahalko liratekeen guztira. Instalatutako MW bakoitzeko GWh bat ekoizten bada urtean (ekoizpen datu errealen arabera), urtean 8.485 GWh ekoitzi ahalko lirateke guztira. Hau da, Hego Euskal Herriko egungo kontsumoaren %10a. Baina gainera, potentzial hori teorikoa baino ezin daiteke izan[11]. Edozein kasutan, Zumaiako ikerketaren ondorio bertsuetan uzten gaitu.[12]
Har dezagun kontutan gure kontsumo energetikoen zati handiena (kontsumo zuzenak eta induzituak aintzat hartuz) industrian dagoela. Euskal Herria hiru miloi biztanleko herrialde industriala da, hori da gure eskala. Oñatiko minihidraulikaren kasua adierazgarria da: Instalazio eredugarri horrekin Oñatik bere kontsumo elektriko domestikoa estaltzen du. Afera da kontsumo elektriko domestiko hori bertako kontsumo elektriko totalaren %8 inguru dela[13], eta kontsumo elektriko totala, oro har, kontsumo energetiko totalaren laurden bat inguru. Adibide honek ondo adierazten du erronkaren benetako dimentsioa.
Ondorioz, autokontsumoa (indibiduala zein kolektiboa) eta sorkuntza banatua erabateko lehentasuna dela argi izanda, hortik goragoko eskalei uko egitea (hedapen hori edozelakoa izanda ere) hiru gauzetako bat da:
Beraz, energia berriztagarriak eskala desberdinetan bai, baina zertarako eta nola? Erantzun diezaiogun galdera horri errealitate konplexuari aurre eginez. Ezkerrak ezin dio ardura horri iskin egin, jakinik ez dagoela inpaktu zeroko soluziobiderik. Hauxe da gure erantzuna: modu ordenatu eta demokratikoan, eraldaketa ekosozialaren zerbitzura. Hori da, hain zuzen ere, borrokatu beharrekoa.
Argazkia. Unsplash / Javier Allegue Barros
Zein da bidea?
Zer da EH Bilduk proposatzen duena, beraz? Honako hau, finean: Egin dezagun ariketa kolektibo bat (herri ariketa bat, maila nazionalean zein herri eta eskualde mailan) ondoko galderari erantzunez: Zer ongizate eredu nahi dugu guretzat eta ondorengo belaunaldientzat? Zer sartzen da barruan eta zer gelditzen kanpo? Eta atera ditzagun zenbaki energetikoak: zenbat MWh behar ditugu? Eta, ondoren, egin dezagun kontratu sozial bat: Borrokatu dezagun behar dugun energia hori berriztagarria izan dadin eta modu demokratiko eta ordenatuan hedatu dadin (lurraldea eta pertsonak zainduz), eta borrokatu dezagun kontsumo maila hori ez gainditzeko behar den uzkurdura guztia.
Erronka hau aukera bilakatu behar dugu, eta horretarako ekologismo politikoak iparrorratza ondo doitu behar duelakoan gaude. Izan ere, testuinguru historiko honek aurrerapen handiak borrokatzeko parada ere ematen du bere dramatismoan. Afera da identifikatzea zein demanda borrokatu ditzakegun mobilizazio sozial indartsu baten bidez eraldaketa sakonak sor ditzaketenak, egungo estatu kapitalisten dominazioa ahuldu eta gizarte sektore herritarren mesederako egiturak sendotuko dituztenak, herri burujabetzaren dimentsio materialean jauzi bat ekarriko dutenak. Zeintzuk izan daitezke disputa ardatz gakoak?
Halako jarduerak martxan jartzeko Euskal Herriak gaur ez duen burujabetza politikoa behar du. Eraldaketa ekosozialaren zein trantsizio energetikoaren gako handietako bat autosufizientzia da, lurralde buruaskiagoetarantz egitea. Burujabetza datorkigun aro berriari modu adimentsu, planifikatu eta justuan erantzuteko bidea da, hain zuzen ere. Trantsizioarekin lotutako politika publiko asko bertan erabakitzeko tresneria juridiko-politikoa eskura behar dugu beraz, jakinik politika publiko horietako askoren matrizea maila globalean ezarri beharrekoa dela hein handian.
Argazkia. Unsplash / Max Bender
Borroka esparruak
Gertatuko da? Sortuko den indar harremanaren arabera, borrokatzen dugunaren arabera; eta horretarako iparrak argi behar du. Baina ezin uka, arriskuak handiak diren bezala, aipatu 20 puntu horietako bakoitzean jauzi politikoak emateko aukerak ere badirela, orain arte izan ez diren neurrian.
Denbora faktorea gakoa da ordea, krisi klimatikoaren agertoki okerrenak ekiditeko aukera leihoa ixten ari baita. Tenperatura globalaren dezima igoera bakoitza borrokatzea lehentasuna da, bi urteko denbora tartean gauzak bere horretan mantentzea ez da aukera bat. Nola antolatu geure buruak, beraz? Zein ekinbide hartu? Parlamentuetan legeak eztabaidatzen diren bitartean, zein izango da herritarren papera? Inolaz ere ez dira geldi egoteko garaiak. Zalantzarik gabe, eraldaketa ekosozialaren aldeko borroka kultural guztia gutxi izango da, eta norabide horretan planteatzen den dinamika oro ezinbestekoa. Guk hiru borroka esparru ikusten ditugu datozen urteetan gakoak izan daitezkeenak:
Dominazio egituren arrakasta handietakoa beste mundu posible baten esperantzaren ezabapena da. Gaur, zaila da etorkizun hobe bat irudikatzea, errazagoa da hondamendi ekologikoa aurreikustea. Bukatu nahi dugu esperantza aldarrikatuz, esperantza aktiboa, ibilian-ibilian sortzen dena. Emilio Santiago Muiñoren artikulu honek[14] eraiki nahi dugun etorkizuna irudikatzen laguntzen digu, eta etorkizun horren alde lanean jarraitzeko indarberritzen gaitu. Presta gaitezen etorkizun horri ateak zabaltzeko!
[1] https://labur.eus/PiyNK
[2] https://labur.eus/IkbRJ
[3] https://labur.eus/F2lls
[4] https://labur.eus/qmFmJ
[5] https://labur.eus/u2VGO
[6] https://labur.eus/inETF
[7] https://labur.eus/eM6oU
[8] https://labur.eus/vuemz
[9] https://labur.eus/tNa9o
[10] https://labur.eus/vgud6
[11] https://labur.eus/R1uAS
[12] Compromis alderdiak aurkeztutako "Empecemos por el techo" proposamenari ondorengo harian egiten zaion kritikatik ondorio bertsuak ateratzen dira, baita ere: https://labur.eus/KIYas
[13] https://labur.eus/Gpd63
[14] https://labur.eus/szxnp