ELKARRIZKETAK

---

Argazkia: Daniel LEAL OLIVAS/AFP

 

An Clogán aldizkariak argitaratutako elkarrizketa honetan, buruzagi errepublikano beteranoak errepublikanismoaren eta sozialismoaren iraganari eta etorkizunari buruz bere ikuspegia ematen du. Besteak beste, Irlandan ekoizpen-baliabideak sozializatzeko asmoez, Londresrekiko lotura hausteko beharraz, eta goraka doazen eskuin muturreko indarrek boluntario errepublikano irlandar hilen ondarea bereganatzeko egiten dituzten saiakerez hitz egiten du.

---

Artikulu ugaritan idatzi izan duzu helburu politikoen argitasunaren garrantziaz. Horren harira, zenbait galdera egin nahi dizkizut mugimendu errepublikanoaren behin eta berriz adierazitako azken helburuari buruz: 32 konderriko errepublika sozialista demokratikoa. Baina lehenik, iruzkin labur bat egin al zenuke helburu politikoen argitasunaren gaiari buruz?

Nire ustez ezinbestekoa da helburu nagusiari buruzko fokua argi edukitzea, are gehiago errepublikaren helburua errepublika sozialista demokratikoa dela sinesten baduzu. Horrek ez du esan nahi beste posizio batzuk dituztenek ezin dutenik aldaketa bilatzeko ahaleginean parte hartu. Baina Proklamazioan jasotako ikuspegian sinesten dugunontzat, funtsezkoa da borroka orokorraren gidaritzan edo eragiteko lanetan aktiboki aritzea. Hala ere, gure ikuspegi zehatza partekatzen ez dutenentzat ere badago lekua.

Une honetan helburu nagusia autodeterminazio eskubidea bermatzea da, Ostiral Santuko Akordioan jasotako moduan. Nik uste dut horrek gehiengoaren babesa duela, eta gainerako guztia hortik dator. Orain gauden lekua duela 50 urteko egoerarekin alderatzen badugu – edo 20 urte barru egongo ginatekeen lekuarekin –, argi dago Irlandaren batasuna lortzea eta Londresekiko lotura amaitzea urrats esanguratsua izango litzatekeela. Hala ere, horrek bakarrik ez lituzke berez gure helburu errepublikano zabalagoak beteko.

Gaur egun gai sozialei dagokienez aurrerapen handirik egin ezin dugulako tranpan erortzea saihestu behar dugu. Ezin dugu itxaron 32 konderriko   errepublika sozialista bat izan arte, edo banaketa amaitu arte, etxerik gabekoen krisia edo gure osasun-sistemaren hutsuneak konpontzen hasteko. Gai horiek egunero landu behar dira. Irlandaren batasuna nahi dugunontzat, baina benetako errepublika bat ere bai; eta benetako errepublika bat ez ezik, errepublika sozialista bat: hori lortzeko beharrezkoa da filosofia, politika eta estrategia egokiak dituen gobernu bat hautatzea eta martxan jartzea.

 

Errepublikanismoa eta “Errepublika” identifikatzaile politiko gisa erabili izan dira mugimendu askotan, eta horri buruzko azterketa dago An Clogán aldizkari honen beste atal batean. Baina azalduko al zenuke, zer esan nahi duen zuretzat errepublikanismoak?
 

Errepublikanismoa, nolabait, errepublikanismoak egiten duena da. Oliver Cromwell errepublikanoa izan zen. Fidel Castro errepublikanoa izan zen. Donald Trump – Jainkoak gorde beza aipua – errepublikanoa da. Errepublika mota asko daude eta errepublikano mota asko ere bai. Niretzat, errepublika batek esan nahi du herria dela subiranoa. Ez zara pertsona soil bat; eskubideak dituen herritarra zara, eta eskubide horiek zure jaiotzako eskubideak izan behar dute. Munduaren leku askotan, jendeak ez du oinarrizko beharrik ere – ura, janaria, zerbitzu publiko oinarrizkoak. Baina Irlandako gizarte moderno batean, zer esan nahi dute eskubideek benetan? Esan nahi dute pertsona guztiak berdin tratatu behar direla, genero, jatorri edo egoera pertsonala edozein dela ere. Ijito komunitateko kide bazara, desgaitasunen bat baduzu edo landa eremuan bizi bazara, zure eskubideak bermatu behar ditu errepublikak, Irlandan jaio zarelako soilik.

Horrek barne hartzen du gosearen aurkako eskubidea, etxebizitza izateko eskubidea, hezkuntzarako eskubidea, osasunerako eskubidea eta ingurune garbi baterako eskubidea – edozein gizarte modernok bermatu beharko lituzkeen baldintza oinarrizkoak. Errepublika, azken batean, gizartea antolatzeko edo gobernatzeko modu jakin bat da. Baina eskubideetan oinarritua izan behar duenez, ezinbestean eskubide horiek bermatu behar ditu. Eta gaur egungo egoeran horiek legean txertatzeari uko egiten zaio, boterean daudenen esku-hartze eskumena mugatuko lukeelako. Jendeari osasun publikorako eskubidea bermatuko balitzaio, adibidez, pribatizazioa aukera ez litzateke izango. Horrek ez du esan nahi medikuntza pribatua existitu ezin denik, baina bai estatuak osasun zerbitzua doan eman beharko lukeela. Errepublika esanguratsu batek bere herritarren eskubideak aitortu eta bermatu behar ditu – ez bakarrik teorian, baita praktikan ere.

 

32 konderrietako errepublika sozialista demokratikoaren helburuaren beste alderdi bat sozialismoa da. Batzuetan jendeak "sozialismoa" hitza erabiltzen du estatu ongizate nordiko baten antzeko zerbait aipatzeko. “Free Ireland: Towards a Lasting Peace” (1995) lanean esaten duzu sozialismoa dela “gizartearen forma zehatz bat, non ekoizpenaren, banaketaren eta truke ekonomikoaren bitarteko nagusiak sozialki jabetuak eta kontrolatuak diren eta non ekoizpena giza beharrizanetan oinarritzen den, eta ez irabazi pribatuan. Sozialismoa sistema ekonomikoaren demokratizazio sakonenean oinarritzen da, politika eta gai publikoetan demokratizazio sakonarekin batera. Sozialismoa errepublikanismoaren osagai da eta haren urrats aurreratuago bat.” Azalduko al zenuke zer ulertzen duzun sozialismoaz eta nola dagoen erlazionatuta errepublikanismoarekin?

                                                                                                  
1995ean esan nuenarekin bat egiten jarraitzen dut. James Connollyrekin nago – berak Irlanda berriz konkistatzeaz hitz egin zuen, irlandar herriaren eskutik, konkista ekonomikoa barne-. Zabal-zabalik hartuta, horrek esan nahi du Ingalaterrak egindako konkista historikoa desegitea – jendearen borondatea bada, banaketa amaitzea. Sozialismoa, neurri askotan, errepublikanismoa baino aurreratuagoa da gizartea antolatzeko modu gisa. Errepublikanismoa monarkien eta eskubide jainkozkoen ideiaren aurka sortu zen. Honek zioen pertsonak hiritarrak zirela, ez subjektuak, eta berdintasunez tratatuak izatea merezi zutela.

Gaur egungo munduan, horrek esan nahi du ekonomia herriaren zerbitzura jartzea, ez alderantziz. Horrek esan nahi du ekoizpenaren, banaketaren eta truke ekonomikoaren gaineko kontrol demokratikoa eta horiek guztiak sozialki jabetuak izatea. Ez badugu gure azken helburua lortzen – eta nik uste dut horren alde ahalegindu, aldarrikatu, astindu, hezi eta lan egin behar dugula – balio ikaragarria dago, hala ere, batasuna amaitzean, jendeari bere autodeterminazio-eskubidea gauzatzeko aukera ematean eta benetako errepublika eraikitzean.

 

«Gure ekonomiaren neurri nagusiak ez luke izan behar zenbat milioidun ditugun, baizik eta egoera ahulenetan dauden pertsonak nola zaintzen ditugun»

 

Handik aurrera, gehiago bultza dezakegu, sistema batera hurbilduz non eskubide ekonomikoak bermatuta dauden ekonomiaren antolakuntzaren bidez. Jakina, gure garaiko errealitateen barruan lan egin behar dugu. Egongo al da tarterik enpresa pribatuentzat eta beste jabetza-modu batzuentzat? Bai. Pertsona batzuek talentu, anbizio edo grin berezia dute, eta hori sustatu behar da. Baina gure ekonomiaren neurri nagusiak ez luke izan behar zenbat milioidun ditugun, baizik eta egoera ahulenetan dauden pertsonak nola zaintzen ditugun.

Irlanda munduko herrialderik aberatsenen artean dago, baina oraindik sufrimendu zabala ikusten dugu – desgaitasuna duen haur bat zaindu behar duten familiak, oinarrizko beharrak ordaindu ezin dituzten pertsonak, posta-kodeak aukerak mugatzen dizkien komunitateak. Jende askok, bereziki  emakumeek, estres handia bizi dute familiari eusteko, biharko afaria nola ordainduko duten jakin gabe, semeari edo alabari eskolara joateko arropa  aurkituko duten, edo eskolara sarbidea bera bermatua izango duten jakiteko. Honek galarazi egiten du gizarteak haur bakoitzaren potentzial osoa garatzea. Benetako berdintasuna soziala eta politikoa izan behar da, baina ekonomikoa ere bai.

Gizarteak printzipio hori islatu eta bermatzeko egituratua egon behar du. Ez dago arrazoirik sistemaren aldaketa orokorraren zain egoteko aurrera egiteko. Langileen kooperatibak eta komunitate kooperatibak sortzen has gaitezke. Jendeak elkarrekin bere komunitateak, bere auzoak, bere herriak, gure hezkuntza-prozesua bera antolatzen dituenean – guztiontzat irekia eta irlandera barne hartzen duena – elkar ezagutzen eta laguntzen duten tokiak sortzen ditugu. Oinarrian adeitasuna, tolerantzia eta ongietorria dituzten tokiak. Eta horretatik harago, benetan zoriontsu izan daitezkeen tokiak.

Muinean, hau da giza zorionaren bilaketa: jendeak bere gain eraman ezin duen zama bizitzera behartua ez egotea. Jendeak ez luke etengabeko estres ekonomikoaren pean bizi behar. Nire kargu publikoan eman ditudan urteetan, gehien harritu nauena izan da zenbat jende dagoen zapalduta desberdintasun ekonomiko eta sozialaren ondorioz. Gizarteak aurrera egin zuen, eta haiek atzean utzi zituen.

 

Azpimarratu duzu beharrezkoa dela ekonomia sozialista bat, beharrizanetan oinarritua – jendearen beharrei erantzutera bideratua – eta herritarren berdintasunaren errepublikar idealarekin lotu duzu. Gure gizartearen gaitasun eta aberastasun ikaragarriak gorabehera, jende askok oraindik ere oinarrizko beharrei aurre egiteko borrokan jarraitzen du. Kontraesan hori argia da. Horrez gain, puntu garrantzitsu bat ukitu duzu: jendearen beharrei erantzuteko oinarritutako ekonomia bat eraikitzeko, beharrezkoak dira tresna politikoak. Horrek esan nahi du subirautza benetan herriaren esku egotea. Honek, aldi berean, banaketa amaitzeko helburu errepublikar zabalagoarekin egiten du bat. Azalduko zenuke zein garrantzi duen banaketa amaitzeak helburu hau lortzeko eta ikuspegi politiko hau aurrera eramateko?

Hitz garrantzitsu bat dago honetan guztian: ahalduntzea. Belfast mendebaldean nago zurekin hitz egiten. Inguru hau, batez ere behealdea,  txabola erraldoia zen – 1960ko hamarkadaren amaierako Dublin erdiguneko auzo batzuekin alderagarria. Baina hamarkadetan zehar, jendeak ekintza bidez eta bere burua ahalduntzearen bidez, baldintzak hobetu egin dira. Zenbat eta gehiago senti dezan jendeak ahaldunduta dagoela, orduan eta gehiago hazten dira bere itxaropenak eta potentziala. Baina jendeak harrapatuta sentitzen duenean –irteerarik ikusten ez duenean – horrek alkoholismoa, indarkeria matxista, apatia, depresioa eta botika errezetatuen mendekotasuna sortzen ditu. 

Ahalduntzea ez da soilik bandera gorri baten azpian ukabila estututa martxatzea. Norberaren balioa aitortzea da, eta bere komunitatea eraldatzeko rola aktiboki hartzea. Norberaren bizitza hobetzeko aukerarik ez dutenentzat bereziki, elkarlanean aritzea da gakoa. Ez dago aurrerapenik borrokarik gabe, eta ez dago borroka eraginkorrik herritarren aktibismo mugimendurik gabe. Gehienok – gutxienez nirekin lan egiten dutenek – nahiko ondo moldatuko gara.

Baina jende askok ez, baldin eta ez badu benetako eta egituratutako laguntzarik jasotzen. Eta ez dut esan nahi karitatea, nahiz eta horrek bere lekua izan. Eskubide gisa bermatutako laguntza esan nahi dut – herritartasunaren jaiotza-eskubide gisa. Baina, berriro, banaketaren eta autodeterminazioaren gaiara itzulita – gaur egun ez dugu gure etorkizuna geuk zehazteko gaitasunik. Teorian, 26 konderrietan errepublika sozialista bat deklaratu liteke. Halaber, teorian posible da, irudimena estutuz, sei konderrietan errepublika bat deklaratzea. Baina errealitatea da kutxako giltzak, kontrola eta subirautza Londresko parlamentuan daudela, ez hemen. Eta, noski, Londresko parlamentuak bere interesetan hartuko ditu erabakiak, ez Irlandako inoren interesetan.

Ez dio axola gure gizartea hobetzeko zer urrats ematen ditugun, beti egingo dugu topo Londresko parlamentuaren oztopoarekin – bere interesak Irlandakoen gainetik jartzen dituelako. Errepublikanismoaren lehen egunetatik, 200 urte baino gehiago daramatzagu, Ingalaterrarekin dugun lotura identifikatuta dago uharte honetako desadostasunaren eta zailtasunaren erro gisa. 

Egia da gaur egun ez gaudela iraganeko baldintza muturrekoetan – Cromwell ez dago hemen, ezta Gosete Handia ere – baina oraindik ere ez dugu gure auzi propioak erabat kontrolatzeko gaitasunik. Neurri berdintzaileak sar ditzakezu eta langileen baldintzak hobetu, baina beti egongo zara mugatuta.

 

«James Connollyk esan zuen bezala: "Langileen kausa Irlandaren kausa da, eta Irlandaren kausa langileen kausa da"»

 

Hau William Walkerrekin eztabaidatu zuen. Connollyk Walker-en ideiak “Gas eta Ur lanetako sozialismoa” [1] gisa deskribatu zituen – bere neurrian erabilgarriak, baina ez nahikoa. Benetako errepublika bat eraiki nahi badugu gaur eta gizarte mota hau sortu, Britainiarekiko lotura amaitu behar dugu.
Nire ustez, lotura hori amaituko da. Gogoetaz eta urrats argiz hurbildu gara, hori nola gauza daitekeen azaltzeko. Ostiral Santuko Akordioak, bere akatsak gorabehera, bide-orri bat eskaintzen du horretarako. Prozesu demokratiko bat ezartzen du Ingalaterrarekin dugun lotura amaitzeko – herriak hala nahi badu. 

Irlandako zein Britainiako gobernuek bide hau jarraitu nahi ez badute ere, aukera hor dago. Horixe izan behar luke gure ardatz nagusia: Ostiral Santuko Akordioaren betearazpen osoa. Sozialismoaz edo errepublikanismoaz iritzi pertsonalak gorabehera, progresistatzat jotzen den edonork hau babestu beharko luke. Oso zentzuzkoa da Irlandako gobernuak etorkizunerako planak egitea. Elkarrizketa hau planifikatu dugu – planifikaziorik gabe ez zen gertatuko. Gobernu batek etorkizunerako planik ez egitea gaitzesgarri hutsa da. Bere alderdi-helburuen aurka doa, bere konstituzio-betebeharren aurka, eta baita Ostiral Santuko Akordioaren aurka ere. 

Ideologia desberdinen artean batu beharko lukeen printzipio bakarra da herriak bere etorkizuna erabakitzeko eskubidea duela. Horixe dago Ostiral Santuko Akordioan jasota. Orain hasi behar dugu etorkizun hori planifikatzen. Hau lortzea urrats handia izango litzateke, baina benetako aurrerapena soilik etorriko da mugimendu politiko ahaldun baten bidez. Ez dago ikusle gisa egoterik. Guztiok dugu eginkizun bat eta iralndar errepublikar mugimendu sendo, kohesionatu eta ideologikoki oinarritu bat behar dugu bultzada emateko.

Nire errepublikar irakurketaren arabera, horixe izan behar da gure motorra hainbat fasetan zehar. Lehenik, autodeterminazioaren fasea: banaketatik demokrazia nazional berri batera igarotzea. Ondoren, galdera da: nola igaroko gara batasun ondoko Irlandatik benetako errepublika batera? Ahaldundutako mugimendu politiko batek, beste batzuekin batera puntu horretara ekarri gaituenak, gobernua osatu eta beharrezko neurri sozialistak
modu demokratikoan ezarri al ditzake irlandar herriaren zerbitzura? Horretaz gain, badago nazioarteko dimentsio bat ere. Irlanda, txikia izan arren, eredua izan daiteke – ez soilik borrokan, baizik eta justiziaren alde borrokan ari diren beste herrialde batzuei laguntzen ere.

[1] Adiera honekin William Walkerren politika erreformistak aipatu ohi dira.

 

Zure azalpenaren erdigunean dago beharrezkoa dela lidergo errepublikano bat, bateratzea lortu ondoren gizarte bidezkoago bat eraikitzen jarraitzeko gai izango dena. Hitz egin dezagun, beraz, errepublikanoek eraiki behar duten mugimendu mota horri buruz. Azken urteetako albiste nagusia Sinn Féinen arrakasta elektorala izan da. Michelle O’Neill Lehen Ministro bihurtu da, eta Hegoaldean Sinn Féin ezkerreko alderdirik handiena da eta litekeena da hurrengo hauteskundeen ondoren gobernua zuzentzea. Baina zure ustez, mugimenduak elektoraltasunetik harago joan behar al du? 

Bai. Mugimendu bat izan behar dugu, eta gara. Ulertzekoa da gure arrakasta elektoralekin gure esfortzu gehiena Iparraldeko botere partekatuan, Dublingo Oireachtaisean eta gure hautetsien jardueretan zentratzea – Westminsterreko diputatuak, eurodiputatuak, udal kontseilariak. Elektoraltasuna ezinbestekoa da, baina baliabide handiak eskatzen ditu. Hala ere, ezin dute denek TD (Hego Irlandako parlamentari), zinegotzi edo alderdiaren langile izan. Gehiago izan behar dugu, ez soilik makina elektoral bat. Hauteskundeak funtsezkoak dira eta gure emaitzak hobetzen jarraitu behar dugu, baina, era berean, erradikalak, errotuak eta esanguratsuak izan behar dugu. 

Errepublikanoak anitzak gara. Guztiok gaitasun eta konpromiso desberdinak ditugu –batzuk konfiantza handiagoa dute, beste batzuek familia erantzukizunak dituzte. Ez da beharrezkoa guztiok Bobby Sands edo Mary Lou McDonald izatea, baina denok egin dezakegu ekarpen bat. Non gauden, gure komunitateak hobetzeko lan egin behar dugu, jendeak – Sinn Féini botoa eman edo ez – tokiko errepublikanoak pertsona zintzo eta
eraginkor gisa ikusteko.

Halaber, pasiboa den babesa inplikazio aktibo bihurtu behar dugu. Jende askok bozkatu egiten digu, eta eskertzen dugu hori, baina benetako aurrerapenak mugimendu politiko kontziente eta aktibo bat eraikitzea eskatzen du. Jendea borrokan sartzen da zerbaitek mugitzen duelako – ikusten duen zerbaitek, onartzen ez duen zerbaitek edo grin berezi bat pizten dion zerbaitek.

Gazteak bereziki garrantzitsuak dira. Zorte handia dugu gazteen parte-hartze sendoa izateagatik, baina beti galdetu behar diogu geure buruari: zergatik ez dira gazte gehiago gurera batzen? Gure mugimenduak belaunaldi aldaketak bizi izan ditu lidergoan eta estrategian, borroka armatutik borroka armatugabera igaroz. Baina epe luzerako arrakastarako, mugimendu zabalago baten parte izan behar dugu, ez soilik alderdi elektoral bat.

 

Nola ikusten duzu mugimendu errepublikanoa eraikitzeko prozesua ahalduntze-ideiarekin lotuta – bai mugimenduaren barruan, bai Sinn Féinek ordezkatzen dituen komunitateetan, maila elektoraletik harago? Nola susta dezake Sinn Féinek ahalduntze kolektibo eta indibiduala testuinguru honetan?
 

Ez da beharrezkoa – ezta desiragarria ere – denak Sinn Féineko kide izatea. Zenbat eta gehiago, hobe, noski, baina badira beste alderdi politiko batzuetan,
kreditu-kooperatibetan, kirol elkarteetan, komunitate taldeetan eta nekazaritza erakundeetan ari diren pertsonak, gizarte hobe baten gure ikuspegia partekatzen dutenak. Agian ez diote helburu politiko deitzen, baina guk nahi ditugun gauza berberak espero dituzte. Iparraldean, komunitate errepublikanoa kontzentratua dagoen tokietan, solidaritate hori agerikoagoa da. Baina Hegoaldean, jendearekin harremanetan jartzen zarenean konturatzen zara asko direla gure aspirazio berak dituztenak. Gure lana da haiekin lan egitea, haiekin lankidetzan aritzea eta alderdi arteko sekta estuak saihestea.
 

Hau da ahalduntzearen funtsezko alderdi bat – gela batera sartzea eta ikustea pertsona askok gure ikuspegia partekatzen dutela. Hainbat bilera izan ditut non hau argi geratzen den. Sinn Féinen Irlandaren Etorkizunari buruzko Batzordearen bidez, benetako ahalegina egin dugu jendea elkartzeko eta eztabaidarako espazioak sortzeko. Askotan, ekitaldi hauetan, tokiko aktibistek esaten dute: "Ez ditut hemengo gehienak ezagutzen".
 

Hori ona da, jendea inplikatuta dagoela esan nahi du banaketarekin amaitzeko, Irlanda batu bat eraikitzeko bai eta agian, benetako errepublika bat sortzeko interesa duela ere. Baina baliteke esan nahi izatea ere gutako batzuk ez gaudela oinarriarekin egon behar genukeen bezain konektatuta...
Arrakastak itxaropenak sortzen ditu. Zenbat eta gehiago aurreratu, orduan eta potentzial handiagoa dugu. Ez ditugu inoiz mugatu behar jendearen aspirazioak, ez bere buruarentzat, ez bere familiarentzat, ez bere komunitatearentzat, ez munduarentzat.

 

Lehenago ukitu duzu gai hau, baina gehiago azter dezagun. Esan duzu errepublikanoek ez dutela soilik beste errepublikanoekin lan egin behar, baizik eta mugimendutik kanpoko jendearekin konektatu behar dutela – beste mugimendu sozial, politiko edo kulturalekin. Nola uste duzu egin dezaketela errepublikanoek hori modu eraginkorrean?

Uste dut mugimendu masibo bat behar dugula hemen ari garen aldaketak ekartzeko. Xehetasunetan gehiegi trabatzen bagara – t eta i guztiak gurutzatu eta puntuatzen – energia agortzen duten eztabaida zirkularretan amaitu dezakegu. Ezkerrean batzuk tranpa horretan erori izan dira. Mugimendu masibo zabal batek nahikoa izan behar du jendeak bere tokian lan egiteko. Noski, mugimendu nazionala toki batzuetan indartsuagoa izango da eta beste batzuetan ahulagoa. Ez genuke geure burua zigortu behar horregatik. Iraganean, printzipioei, taktikei, estrategiei eta helburuei buruzko nahasmena egon zen. Distrakzio horiek saihestu behar ditugu, irekita egon, eta ez geure burua “Irlandari Jainkoaren oparia” bezala ikusi. Pertsona arruntak gara, gure onena ematen saiatzen ari garenak. 

Demokrazia ohitura onak, diziplina, adiskidetasuna, bihotz ona eta komunikazio egokia dituzten pertsona multzo bat biltzen badugu, mugimendu eraginkor baten oinarriak izango ditugu. Ahalduntzea ez da soilik indar politikoa irabaztea – nola erabiltzen dugun da gakoa. Etengabe babesa handitzeaz, aurkakoak neutraltasunera, gero irekitasunera, gero babes pasibora, eta azkenik partaidetza aktibora eramateaz ari gara. Gure indar politikoa estrategikoki erabili behar dugu, gure helburu estrategiko eta oinarrizko nahiekin bat egingo duen aldaketa ekartzeko.

 

Alderdien arteko sekta aipatu dugu, baina Irlandan sekta erlijiosoa arazo handiagoa da. Nola ikusten duzu sektarismoaren eta banaketaren arteko harremana? Eta banaketa amaitzen dugunean, nolakoa izango da politika Irlandako batasun batean?

Sektarismoa gure gizartean konpondu gabe dagoen gaietako bat da, batez ere Iparraldean, baina ez soilik. Hegoaldean, gehienak kulturalki katolikoak dira – nahiz eta ez praktikatzaileak – eta hor, arazoa txikiagoa da. Horren ordez, arrazakeria ageriagoa da. Baina Iparraldean, sektarismoa sakon errotuta dago, eta nazio mailako arazo bat bihurtzen da. Historikoki, sektarismoa zatiketarako tresna gisa erabili izan da – beste gizarte batzuetan
konkista azalaren kolorean edo nazionalitatean oinarritu zen bezala. Irlanda kolonizatu zutenean, kolonizatzaileak ekarri zituzten. Nire abizena, Adams, kolonizatzaileen jatorrikoa da, beraz ez dut inolako arazorik Irlanda bere etxe gisa hartzen duenarekin.

Irlanda hemen bizi den guztiona da, jatorria edozein dela ere. Mendebaldeko klase gobernatzaileak sektarismoa erabili zuen boterean jarraitzeko. Ez
zegoen ia alderik protestante eta katoliko langileen komunitateen artean, baina sektarismoak banatuta mantendu gintuen. Belaunaldiak hazi ziren “Gu gara herria”, “Daukaguna, gordeko dugu” eta “Ez dugu amore emango” bezalako leloekin. Kondizionamendu hori gainditzea funtsezkoa da.

Historiak erakusten du batasuneko une garrantzitsuak askotan protestanteek gidatu zituztela – hala nola Irlandar Batuaren Mugimendua. Indarkeriaz zapaldua izan zenean, batez ere Iparraldean, ia guztiz ezabatu zuten oroimen publikoan. Sektarismoari aurre egiteak historia ezkutua aitortzea eta errepublika laiko baterantz mugitzea esan nahi du. Irlanda modernoa jada norabide horretan mugitzen ari da, bai eskubide konstituzionaletan
aldaketak direla medio, bai Iparraldeko zein Hegoaldeko jarreren bilakaeragatik. “Irlanda ofiziala” atzeratuago dabil, baina “Irlanda erreala” askoz irekiagoa eta toleranteagoa da.

Ezkontza berdintasunaren eta ugalketa eskubideen aldeko babes zabalak hori frogatzen du. Jende arrunta benetako munduan bizi da. Jendeak, batez ere amak eta amonak, badaki beren seme-alabak homosexualak direla; Ez zaie esan beharrik. Aitortza eza eta zuzentasun faltak eragindako kaltea ikusten dute. Gauza bera gertatzen da emakumeak gaizki tratatzen jarraitzen duteneri dagokionez. Azken finean, gizarte solidario, laiko eta pluralista baten alde ahalegindu beharko genuke, jendea ahalduntzen duena eta denak adeitasunez eta errespetuz tratatzen dituena. Irlandak bidaiari komunitatea 1 tratatu duen moduak, adibidez, lotsa nazionala izaten jarraitzen du.

 

Azken urteotan, zoritxarrez, mugimendu faxista baten gorakada ikusi dugu, bere burua irlandar nazionalista deitzen duena, eta  errepublikanoen eta hildako irlandar boluntarioen ondarea bereganatu nahi duena. Iparraldeko gerran hil ziren boluntario asko ezagutu zenituen. Zer iritzi duzu faxistek ondare hori bereganatzeko egiten dituzten saiakerei buruz?

Arrazakeriari aurre egin behar zaio, baina ez dugu arrazistekiko babesa esajeratu behar. Aldi berean, onartu behar dugu gobernuak komunitate berriak behar bezala integratzen ez baditu, tentsioak sor daitezkeela. Baliabide eskasak dituzten eremuetan, errazago piztu daiteke erresentimendua, eta horrek manipulazioa errazten du. Duela 30 urte inguru, gure Ard Oifig (bulegoa) ondoko kafetegi batean zerbitzari batekin izandako elkarrizketa gogoratzen dut. Haserre zegoen, etorkinak heltzen ari zirelako eta bere alabak, jendez gainezka zegoen pisu batean bizi zenak, ezin zuelako etxe bat lortu. Antzeko kexak behin eta berriz entzun ditut.

Baina elkarrizketa erraz baten ondoren – azalduz arazoa ez zela etorkinen etorrera baizik eta gobernuaren porrota – berak ere aitortu zuen errua gobernuarena eta bere politikena zela, ez etorkinena. Irlandarrak, gure historiagatik, azkenak izan beharko ginateke arrazistak izaten, gure emigrazio eta diskriminazio esperientziak kontuan hartuta. Baina jendea estatutik abandonatua sentitzen bada, errazagoa da diskurtso anti-etorkinera erakartzea.

Horregatik da funtsezkoa herritarrak interpelatzea eta haiekin konektatzea. Talde batzuek ikur nazionalak erabiltzen dituzte, Patrick Pearse aipatzen dute beren jarrerak justifikatzeko. Horri aurre egin behar zaio. Aldi berean, eroritako abertzaleon benetako ondarea defendatu behar dugu.

Hartu, esaterako, Bobby Sands. Bere idatzietan gizatasun sakona eta zapalduekin elkartasun argia islatzen dira. Norbaitek zalantzan jartzen badu non zegoen gai horiei buruz, nahikoa da haren poesia eta prosak irakurtzea. Beraz, arrazakeriari aurre egin behar diogu, beren herrialdeak utzi behar izan dituztenen alde jarri, eta eroritako gure aberkideen benetako balioak defendatu. Aldi berean, gaizki dago etorkinak heltzeaz kezkatuta dauden herritar guztiak arrazista bezala markatzea. Batzuek benetako kezka dute – zerbitzari hark bezala – eta haiekin hitz egin behar dugu, energia establishmentaren aurka bideratzera animatu, eta ez etorkinak erruduntzat jotzera edo arrazistei babesa ematera.

 

Azkenik, azalduko al zeniguke zein den gaeleraren eta irlandar kulturaren garrantzia errepublikanismoarentzat?
 

Irlandako hizkuntzak etengabe jasaten du kolonialismoaren ondarea eta globalizazioaren hazkundeak ekartzen duen mehatxua. Irlandako hizkuntzaren ia erabateko suntsipena politika britainiarren ondorioz gertatu zen, haien lehen kolonian bizimodu gaelikoa desagerrarazteko. “Hizkuntzak mintzo duena bihotzak pentsatzen du” esamoldearen arabera, Irlandan edozein diskurtso sozial edo politiko ingelesez izan behar zuen. Hala ere, bizimodu gaelikoaren elementuak hainbat tokitan iraun zuen XIX. mendera arte, baina ordurako gaelera pobreziaren, landa-eremuen eta gizarte baztertuaren hizkuntza bihurtua zen. Mende erdian, Gosete Handiaren, emigrazio masiboaren eta eskola sistemaren eraginez gertatu zen Seán de Fréinek “Isiltasun Handia” deitu zuena: belaunaldi batek hizkuntza hitz egiteari utzi zion eta hurrengoak transmisio oinarria galdu zuen.
 

Hizkuntzak galtzen dira belaunaldi zaharrak ordezkatuko dituzten hiztun berriak ez direnean nahikoa. Irlandera egoera horretan zegoen, baina gaur egun hizkuntzarekiko interesa berriz hazten ari da, eta gazte askok, iparraldean zein hegoaldean, irlandera ikasi eta hitz egin nahi dute. Hizkuntzaren hazkundean funtsezkoa da eguneroko bizitzan erabilgarritzat ikustea. Beraz, gobernuaren laguntza eta herri mailako berpizkundea behar dira. Irlandan badira ekimen arrakastatsuak, non komunitateek eta norbanakoek hizkuntza sustatzen duten, gobernuaren axolagabekeria edo kontrako jarreraren gainetik.

Adibide argigarria dugu Iparraldean, Long Kesh-eko espetxe barruan preso politikoek sortutako irlandar hizkuntza komunitateetan. Presoek estatus politikoa zutenez, irlandar hizkuntzako testuak erabiltzea baimenduta zuten. Prionsais Mac Airt, Cyril MacCurtain eta beste batzuek irakaspen handia eskaini zuten. Hemen ikasi zuen Bobby Sandsek ere irlandera. Preso horietako askok, askatasuna berreskuratu ondoren, hizkuntza sustatzen jarraitu zuten beren komunitateetan. 

Geroago, Long Kesh H Blokez ordezkatu zenean, eta preso gehienek protesta garaian irlandera hartu zutenean eguneroko hizkuntza bezala, horrek eragin handia izan zuen gazte abertzale langileen kontzientzian. 1981eko gose greban hamar preso hil ziren, eta Bobby Sandsen lidergoak, hizkuntza gaietan ere, eragin izugarria izan zuen. Preso ohiek hizkuntza eta irakaskuntza metodoak komunitateetara eraman zituzten, klaseak tabernetan, klubetan, komunitate zentroetan eta etxeetan eskainiz. Iparraldean hizkuntza eskubideen alde urte luzez borrokan aritu ziren aktibisten lanari indar handia eman zien honek.
 

«Gobernuaren ardura da hizkuntza babesteko eta sustatzeko egitura sortzea, baina komunitateek hartu behar dute hizkuntzaren jabetza»

 

Hizkuntza erabilerak eta haren estatusak gora egin dute azken hamarkadetan, eta honek garrantzi handia izango du gizarte elebidun bat garatzeko bidean. Aurrera egiteko, beharrezkoa da irlandera bizirik eta indartsu mantentzea Gaeltacht eremuetan, eta aldi berean irlandar hizkuntza programak eta kultura zentroak sustatzea herrialde osoko eskualde guztietan. Gobernuaren ardura da hizkuntza babesteko eta sustatzeko egitura sortzea, baina komunitateek hartu behar dute hizkuntzaren jabetza, biziberritu eta eguneroko hizkuntza bihurtzeko.
 

Iparraldean, azken zigor legeak indargabetu dira – Administration of Justice (Language) Act (Ireland) 1737 – eta horrek erakusten du hizkuntzaren indarra. An Dream Dearg mugimenduaren kanpaina oso ageriko adibidea izan zen. Aurten bertan, Michelle O’Neill Lehen Ministroak eta Emma Little-Pengelly Lehen Ministroordeak Gaelera eta Ulster Scots komisarioak izendatzeko prozesua iragarri zuten. Urrats historikoa da hau, nahiz eta beranduegi iritsi, eta nortasun eta hizkuntza erakunde berrien parte da. Belfast izango da Oireachtas na Samhna-ren egoitza, Irlandako hizkuntza eta arte jaialdirik zaharrena. Jaialdiak, urriaren 29tik azaroaren 2ra ospatuko denak, irlandar hizkuntza, arteak eta tradizioak ospatzen ditu, eta urtero ekitaldiz beteta egoten da: eztabaidak, filmak, tailerrak – guztiak irlanderaz. Milaka gaeilgeoir (gaelikozale) espero da Belfastera etortzea.
 

Gainera, iragarri da munduko musika eta kultura tradizional irlandarraren ospakizunik handiena – An Fleadh Cheoil – Belfastera etorriko dela 2026ko abuztuaren 2tik 9ra. Urteetan zehar aukera izan dut Fleadh ospakizunetan parte hartzeko Irlandako hainbat herri eta hiritan. Ospakizun bizia eta zoragarria da, milaka pertsona kaleetan, tabernetan eta zentroetan musika ederraz gozatzen. Zorionak ekimen horietan parte hartu dutenei, eta bereziki An Dream Dearg mugimenduaren bidez hizkuntza eskubideak agenda publikoan kokatzea lortu duten gazteei. Azken urteetan irlandar hizkuntzaren hazkundea ikusgarria izan da. Ziur nago hazkunde horrek jarraituko duela.
 

Niretzat, irlanderaz hitz egiteak poza dakar. Gakoa da dugun irlandera erabiltzea – gutxi bada ere, urrun iritsiko da. Adibidez, An Clogán-eko irakurleek erabakitzen badute inoiz ez esatea “cheerio” eta beti “slán” esatea, kutsakorra izan liteke. Gogoratu hori ilegala izan zela garai batean. Beraz, izan ausart. Slán. Haiek huts egin dute. Slán, gu ari gara irabazten.

 

* Elkarrizketa hau Gerry Adams eta An Clogán aldizkari sozialista errepublikano berriaren baimenarekin itzuli eta erreproduzitu dugu. Eskerrik asko editoreei eta Urko Aiartzari itzulpenagatik. Harpidetu nahi izanez gero www.anclogan.ie helbidean egin dezakezu.