SINADURAK
Batetik, noraezean gaude, ziurgabetasunez eta zalantzez blai: nor naiz ni eta nor gara gu, hil diren 2000tik gora herrikiderik gabe? Nor naiz ni eta nor gara gu, gu egiten gintuzten/gaituzten egitura, baliabide, mito, erritu, zentzu edota zerumugak auzitan jarri diren honetan?
Argazkia: Shiro Yamamoto. Unsplash
Norma-litate berri baten aldeko panfleto filosofikoa[1]
Nola berrasmatu ditzakegu subjektuak, komunitateak eta bizitzak galeraren, doluaren eta zaurgarritasunaren oinarrietatik abiatuta? Galderari erantzunez Butlerrek[2] azaltzen duen eran, doluak ez dira “gure onera”, “betiko martxara” edo “normalitatera” itzuli bitarteko prozesu trantsitorioak. Doluan “ni” independenteak ez du “zu” independentea galtzen. Kontrara, “ni” besteak beste zurekin eta zuri esker naizenen nor, “zu” galtzean nire nor-tasuna ere galdu egiten da hein batean. Gainezka egiten dugu, ez dakigu zer galdu dugun, nor garen, ezta zer nahi dugun ere: “Nor naiz ni, zu gabe?”. Hala, doluak gure nor-tasuna auzitan jarri ez ezik, gure nor-tasuna lotura, ausentzia, mito zein zentzu berrien argitan birdefinitu eta eraldatzera behartzen gaitu. Emaitza ez dago aurresaterik.
Koronabirusak astindu gaituen honetan, hemen ere presente daude doluaren zantzuak. Batetik, noraezean gaude, ziurgabetasunez eta zalantzez blai: nor naiz ni eta nor gara gu, hil diren 2000tik gora herrikiderik gabe? Nor naiz ni eta nor gara gu, gu egiten gintuzten/gaituzten egitura, baliabide, mito, erritu, zentzu edota zerumugak auzitan jarri diren honetan? Bide batez, eraldaketa prozesuan murgilduta gaude, subjektuak, komunitateak eta bizitzak birdefinitzeko sekulako borroka politiko, ekonomiko, sozial eta kulturalaren testuinguruan. Behin eta berriz aipatzen den eran, “norma-litate berri” baten atarian. Zer izango da, baina, “norma” eta zer “berria” (gogora dezagun, emaitza ez dago aurresaterik)? Berria normaren ezarpena baino norma bera izan dadin, subjektua ulertzeko era “normal” eta “zentzuzkoa” ere irauli egin beharko dugu, indibiduo buruaskiaren aurrean komunean diren subjektu eta bizitzak zizelkatuz. Bide horretan, koronabirusak azalarazi dituen eta feminismotik zein ekologismotik aspaldian azaldu diren oinarri oinarrizko lau gako landuko ditugu jarraian.
Gizaberetxo zaurgarriak gara
Behin eta berriz errepikatzen den eran, koronabirusak zer edo zer frogatu badu, gure zaurgarritasuna izan da. Amonak dion eran (beste asko lez lurrak eta bizitzak sortzen, birsortzen, ongarritzen eta bizigarritzen Katedraduna), gandorra goitik ibili gara eta honakoa sekulako apaltasun ariketa izan da. Bereziki gure dependentzien eta zaurgarritasunaren ukoan eraikitako subjektu ustez buruaskiontzat (Lorea Agirre eta Idurre Eskisabelen hitzetan,“mendebaldeko gizon zuri hetero arrakastatsu hizkuntza hegemonikoan ardaztua”[3]). Uste genuenaren kontra, ez gaude gure zein beste gorputz, animalia zein naturarekiko bereizita, immunizatuta eta salbu. Ikusi dugunez, guztiz lotuta gaude, bata bestearekiko jarraitutasunean, “besteen” esku hartzearekiko zaurgarri. Are, gure osaera eta bilakaera ez dago ulertzerik esku hartze eta birus horiek gabe. Ez gara munduaren zilborra, ez gara ez bereizik, ezta bereziak ere. “Birus koxkor bat” aski izan da mundu erdia eta tartean “lehen mundutarrok” etxean itxi eta beldurtzeko (Erdi Aroan egiten zuten eran, bide bat). Ez gara ez etengabe gazteak/hilezkorrak, ezta ahalguztidunak ere, ez dugu denari bat-bateko soluzioa eman diezaiokeen gaitasun teknologiko eta medikurik. Joxe Azurmendik azpimarratu ohi duen eran, gizaberetxoak gara, beste izaki bizidun eta ez-bizidunekin txirikordatutako aberetxo gorpuzdun, mugatu, zaurgarri eta hilgarriak. Hori ukatu (“AEB/Txinak bota du” edo “birusak gerra totala deklaratu digu” gisako tesiak, kausa edo paga-buru nagusi gisa izan, ez al dira gure zilbor posizioari eusteko saiakerak?) edo gainditu beharrean, onartu eta aintzat hartu beharko dugu: gizaberetxoak gara eta hala izateko eskubidea dugu.
«Amonak dion eran (beste asko lez lurrak eta bizitzak sortzen, birsortzen, ongarritzen eta bizigarritzen Katedraduna), gandorra goitik ibili gara eta honakoa sekulako apaltasun ariketa izan da»
Denok zaurgarriak baldin bagara ere, denok ez gara hein berean zaurgarri
Ez da berdina gizaberetxoon hauskortasun saihetsezina eta aipatutako zaurgarritasunaren birbanaketa politiko eta kontingentea. Berrogeialdian agerikoa izan den eran, zaurgarritasun komun hori era diferentzialean birbanatzen eta esplotatzen da. Zentzu horretan, hainbat ikerketa eta eragile sozial egiten ari diren eran, funtsezkoa da Judith Butlerrek “Bizitza prekarioak” lanean egiten dituen galderak orain eta hemen erantzutea: ze bizitza dira bizitzea merezi dutenak? Ze bizitzak merezi dute dolua eta zeinek ez? Ze ardatz, prozesu eta bazterketa forma norma-tiboren arabera (egiten) dira batzuk “gutar”/berdin/normal/neutral eta “besteak” arrotz/identiko/anormal/berezi(tasun)? Hori auzi zehatzetan hezur-haragiztatzen da: noren heriotzak sentitu ditugu “gure” eta norenak arrotz? Nork eta noren arabera pentsatu eta ezarri ditu berrogeialdiko arauak? Nori egin zaizkio testak eta nori ez? Nor joan behar izan da kutsatzeko arriskupean enplegura eta nork egin ahal izan du telelana? Bide batez, telelan eta teleikasketek ze arrakala birsortu eta areagotu dituzte? Osasungintza publikoaren pribatizazio eta murrizketen ondorioz, nortzuk “sakrifikatu” dira? Datozen aste, hilabete eta urteetan nori ordainarazi nahi zaio krisia? Zein izango dira “lehentasunez erreskatatu beharreko” subjektu eta proiektu “esentzialak”? Noren bizitzak izan (beharko) dira bizigaitzak beste batzuenak bizigarriak izan daitezen?
«Ze bizitza dira bizitzea merezi dutenak? Ze bizitzak merezi dute dolua eta zeinek ez?»
Zentzu horretan, argi geratu da gaitza ez direla “birusa”, “txinatarrak” edota “gizadia”, oro har, baizik eta zaurgarritasuna ardatz klasista, arrazista, (hetero)sexista eta ekoziden baitan birbanatzen eta esplotatzen duen sistema eskandalagarria[4]. Oreka ekologikoa suntsitu; osasungintza, zaharren egoitzak eta bestelako zerbitzu publikoak pribatizatu, merkantilizatu eta murriztu; hiri makrozefalikoetan gero eta erabaki, baliabide eta hiritar gehiago kontzentratu; lan erreforma eta bestelakoen bidez prekarizatu… sistema eta bere kudeatzaileak dira pribatizazio, murrizketa, suntsipen eta prekarizazioaren bidez gisa honetako izurriteak (eta suteak, lehorteak, uholdeak…) lehertzeko eta zabaltzeko baldintzak biderkatzen dituztenak. Bide batez, sistema eta bere kudeatzaile aseezinak dira esperantza iturri behar luketen albisteak (petrolioaren kontsumoaren jaitsiera, airearen kalitatearen hobekuntza, kontsumo neurritsua…) denontzako amesgaizto bilakatzen dituztenak. Hori kontuan izanik, arazoa patologizatu edo moralizatu beharrean (“haurrak”, “gazteak”, “ijitoak”… “non zegoen polizia?!”), politizatu egin beharko dugu.
Besteekin eta besteei eskerrak gara nor
Zaurgarritasuna eta honen birbanaketa desorekatuaz gain, agerian geratu da bata bestearekiko dependentzia. Ez gara buruaskiak, ez dugu gure burua aski. Auto-laguntzako liburuek errepikatzen digutenaren kontra, ez gara gure arrakasta eta porroten erantzule bakarrak. Kontrara, besteekin eta besteei eskerrak gara nor. Besteek jatorritik eta etengabe eratzen, sostengatzen eta mehatxatzen gaituzte. Alta, besteak nire aurretikoak dira “nigan”, nik neure burua “ni” edo subjektu gisa baieztatu aurretik besteek hala egiteko domestikatu/“gaitu” (ukitu, elikatu, artatu eta zaindu, gure aurretiko eta haraindikoak diren hizkuntza zein diskurtsoan kokatu, aitortzarako arau sozialak ezarri…) egin behar bainaute[5]. Subjektua, beraz, abiaburu buru-aski eta pre-soziala baino, hamaika lan, prozesu eta egiturenordain osatugabea da. Azken asteotan agerian geratu den eran, gerora ere subjektu eta bizitzak komunean edo erlazio sare material, sinboliko, instituzional jakinetan soilik dira posible[6] eta horren antolaketaren arabera dira bizigarriak ala bizigaitzak. “Etxean geratu” eta “ekonomia geldituagatik” (etxean geratuta “ekonomia gelditu”? “oikos”/etxea + “nomos”/kudeaketa, “ekonomia” ez al zen ba etxearen kudeaketa?), bere horretan segitu behar izan dute bizitzen sostengurako funtsezkoak diren subjektu eta jardun “esentzialek”. Aipatutako jardunen izaera “esentziala” ez ezik, argitara atera dira horren sostengu diren gorputzak, nagusiki sexualizatu eta arrazializatuak (ez denak). Bide batez, baita aipatutako erlazio sarearen gibeleko esplotazio, ezin eta mugak ere.
«Ez gara buruaskiak, ez dugu gure burua aski. Auto-laguntzako liburuek errepikatzen digutenaren kontra, ez gara gure arrakasta eta porroten erantzule bakarrak. Kontrara, besteekin eta besteei eskerrak gara nor.»
Gure bizitzen dimentsio komun, anonimo eta prekarioa aintzat hartuz, akats larria egingo genuke erabateko segurtasun eta immunitatearen bila loturetatik askatutako subjektu autoerreferentzial, gotor, berezitu eta oldarkorrak eraikitzen saiatuko bagina. Bide batez, baita balizko “kutsatzaile potentzialak” bazter utziko dituen komunitate itxi eta baztertzaileak ezartzen baditugu. Esan bezala, besteek jatorritik eta etengabe zeharkatzen eta “kutsatzen” gaituzte, bata bestearekiko jarraitutasunean. Onerako edo txarrerako, ez dago interdependentziatik askatzerik. Zentzu horretan, ataka ez da subjektu buru-aski eta pre-sozial gisa besteengana elkartu edo besteekiko bereiztea, baizik eta hasieratik eta etengabe zeharkatzen gaituen amaraun erlazionalaren baitan, horren bidez eta horren kontra gure gorputzak, lurrak, komunitateak eta bizitzak auto-gobernatzeko gai (askeak) eta gaiena bezain gai (berdinak) izateko gaitzea[7]. Bide horretan, aipatutako erlazio material, sinboliko eta instituzional multzoa ezkutatu, pribatizatu eta suntsitu beharrean, herri zein estatu“gintzan” berau aitortu, politizatu, birjosi, berreraiki, publifikatu eta eraldatu egin beharko da (zer esanik ez estatalitate subalternoa dugun herri zatituon kasuan). Finean, loturetatik askatzeko fantasiaren aurrean, loturetan askatu beharko gara, loturak berak ehunduz, eraldatuz eta askatzaileagoak eginez.
Argazkia: Unshplash / Mark König
Nahi ala nahi ez, konprometituta gaude
Konpromisoa, historian salbuespenezkoa den gertakizun bati zor diogun fidelitateaz harago, elkarrekiko jarraitutasunean sostengatzen garen gizaberetxo osatugabeon kondizio ohiko eta ordinarioa da. Jatorrizkoa eta etengabea den besteen esku hartze nahiz jarraitutasunak eratu, sostengatu eta mugatu ez ezik, etikoki interpelatu egiten gaitu. “Konpromisoan jarri”[8], gu geu gainditzen gaituen egoeran inplikatu eta esku hartzera behartu. Loturetatik askatu ezin garen legez, ezin gara lotura horiek galdegiten duten erantzukizunetik ere “askatu”, “ni”a neurri batean “besteena” den bezalaxe, “besteak” ere “nireak” baitira hein batean. Sentitzen dugun balizko maitasun, gorroto, gertutasun edo errukia gora behera, nahi ala nahi ez, “konprometituta” gaude “amaraun erlazional” gisa izendatu dugun trama komun horretan. Ikusi dugunez, etxean geratzean, musukoa eta eskularruak jartzean, distantziak errespetatzean… denon eta bakoitzaren (bereziki zaurgarrienen) bizitzak daude jokoan. Orain bizitzaren sostengurako ezinbestekoak diren bestelako dimentsioetara ere hedatu beharko dugu intersekzio, jarraitutasun eta erantzukizun hori: edaten dugun urean, jaten dugun elikagaietan, arnasten dugun airean, pizten dugun argian, janzten ditugun jantzietan, sortzen dugun zikinkeria eta kutsaduran, ingurukoen zaintzan… ere “konprometitu gaude”, hor ere denon eta bakoitzaren (bereziki zaurgarrienen) bizitzak baitaude jokoan. Subjektuak eta bizitzak komunean edo erlazio material, sinboliko eta instituzional jakinen baitan baino ez direnez posible, denon eta bakoitzaren bizitzak arazo komuna dira. Auzi komun horretan denok dugu erantzukizuna eta ezin diogu iskin egin.
«Loturetatik askatu ezin garen legez, ezin gara lotura horiek galdegiten duten erantzukizunetik ere “askatu”, “ni”a neurri batean “besteena” den bezalaxe, “besteak” ere “nireak” baitira hein batean.»
Horrek ez du esan nahi, “erantzukizun indibidualerako” deiak etengabe egiten ari diren ordezkari publikoek (!) iradokitzen dutenaren kontra, trama komun horren nondik norakoan denok hein berean garenik erantzule (berotegi efektuko gasen isurketen %70a munduko 100 enpresek eragiten dute; horien buru ia denak “mendebaldekogizonzuriheteroarrakastatsuhizkuntzahegemonikoanardaztua”k[9]). Bide batez, ezta erantzukizun hori denok era berean hartzen dugunik gure gain (gure ongizate erregimen familiaristan, nagusiki subjektu sexualizatu eta arrazializatuen bizkar, inolako aitortza ekonomiko, sozial, sinbolikorik gabe[10]). Erantzukizun eta zor/gainkarga hori kontuan izanik, kontua ez da ea oraingoan “ikasi” eta “altruistagoak” izango ote garen (nortzuk?). Aipatutako erantzukizuna ez(in) dugunez erabaki, aipatutako ardura estatu egitura publiko eta propioen bidez publifikatu/denona egin, aitortu, duindu, arautu, ezarri eta birbanatu egin beharko da. Esan nahi baita, norma bihurtu beharko da, kapital ekonomiko, sozial, kultural eta sinbolikoa berdinduz. Bide batez, aipatutako erantzukizuna lurraldetu eta sustraitu egin beharko da, tokiko nahi, behar, baliabide eta mugen arabera eztabaidatuz, erabakiz eta gauzatuz. Zentzu horretan, “aberri askea eta bizi”[11] logikan, “Euskal Herria” komunean garen subjektuok elkar(ekin) komunikatu, sostengatu eta zaintzeko amaraun erlazional komun, lurraldetu eta gatazkatsu bezala berrasmatu dezakegu. “Euskal Herri”gintza, berriz, jatorritik eta etengabe zeharkatzen gaituen amaraun hori josi, birsortu, eraiki eta eraldatzeko (auto)eraketa kolektibo, poliedriko[12] eta demokratizatzaile amaigabe gisa. Hamarkadatako borroka eta lanari esker, esperientzia, kultura eta praktika sendoak ditugu jada.
«“Aberri askea eta bizi" logikan, “Euskal Herria” komunean garen subjektuok elkar(ekin) komunikatu, sostengatu eta zaintzeko amaraun erlazional komun, lurraldetu eta gatazkatsu bezala berrasmatu dezakegu.»
Honenbestez, feminismotik zein ekologismotik aspaldian salatu eta azaldu dena azaleratu da azken asteotan. Beste izaki bizidun eta ez-bizidunekin txirikordatutako gizaberetxo zaurgarriak gara, hauskorrak, finituak, osatugabeak, besteekiko jarraitutasunean eta besteekin garenak nor. Subjektuak eta bizitzak erlazio material, sinboliko eta instituzional jakinen baitan baino ez dira posible eta horren arabera dira bizigarriak edo bizigaitzak. Subjektu eta bizitzen dimentsio komun hori aintzat hartuz, amaraun erlazional horren baitan, bidez eta kontra askatu beharko gara, berau aitortuz, josiz, berreraikiz, publifikatuz eta eraldatuz. Hala, denoi dagokigun erantzukizun hori gure gain hartu, birbanatu eta lurraldetu egin beharko dugu. Zertarako? Euskal herritar orok gure gorputzak, lurrak, komunitateak eta bizitzak auto-gobernatzeko eta bizigarri (ez zertan zoriontsu) egiteko gaitasun soziopolitikoa (baliabideak, eskubideak, denbora...) izan dezagun, normaz eta berdintasunez. Besteak beste, biziraupenerako etengabeko borroka, optimizazio eta martxa itogarrira halabeharrez “itzuli” beharrean, salbuespenean ere salbuespenezkoa izan den patxada (hau da, atsedenerako, marrazteko, idazteko, irakurtzeko, dolurako, musikarako, sexurako, hitz aspertuan aritzeko, filosofiarako, parte hartze politikorako… aukera), aire garbia, etxebizitza, osasuna, hezkuntza eta bestelako baldintza “esentzialak” normaz eta berdintasunez bermatu dakizkigun. Bizi egin nahi dugu, ez iraun.
Beharrezkoa ez ezik, ez al da “zentzuzko” eta “normala”? Sistema zentzugabe eta eskandalagarri honen aurrean, bihur dezagun, bada, zentzuzkoa eta normala behar lukeena zentzu komun eta norma-litate berri.
Bibliografia
Agirre, Lorea eta Eskisabel, Idurre (2019) Trikua esnatu da. Euskaratik feminismora eta feminismotik euskarara, Zarautz: Susa/Lisipe.
Azurmendi, Joxe (2016) Gizabere kooperatiboa, Donostia: Jakin.
Butler, Judith (2004) Precarious Life: The Powers of Mourning and Violence, London: Verso Books.
Etxeberria, Lore; Garai, Estitxu; Goikoetxea, Jule; Miralles, Nora (2019) EAEko demokrazia patriarkala. Lan ordaindua, lan ez ordaindua, ongizate erregimena eta eremu sozio-politikoa, Gasteiz: Emakunde.
Garcés, Marina (2013) Un mundo común, Bartzelona: Bellaterra.
Goikoetxea, Jule (2017) Demokraziaren pribatizazioa, Donostia: Elkar.
Olariaga, Andoni (2018) “Burujabetza eta erabakitzeko eskubidea” in: Burujabetzak pluralean, Donostia: Iratzar, 35-48 orr.
Pérez Orozco, A. (2014) Subversión feminista de la economía. Apuntes para un debate sobre el conflicto capital-vida, Madrid: Traficantes de sueños.
Oharrak
[1] Honakoa Agora elkarteak Bilbon antolatutako kafe filosofikoan egindako aurkezpentxoaren bertsio idatzia da, solasaldiko hainbat ekarpenekin aberastuta. Panfleto forman planteatu dudanez, aipuak ahalik eta gehien murrizten saiatu naiz.
[2] Butler, Judith (2004) Precarious Life: The Powers of Mourning and Violence, London: Verso Books, 29-50 orr.
[3] Agirre, Lorea eta Eskisabel, Idurre (2019) Trikua esnatu da. Euskaratik feminismora eta feminismotik euskarara, Zarautz: Susa/Lisipe, 19 orr.
[4] Pérez Orozco, A. (2014) Subversión feminista de la economía. Apuntes para un debate sobre el conflicto capital-vida, Madrid: Traficantes de sueños, 21 orr.
[5] Goikoetxea, Jule (2017) Demokraziaren pribatizazioa, Donostia: Elkar, 90. orr.
[6] Garcés, Marina (2013) Un mundo común, Bartzelona: Bellaterra, 29 orr.
[7] Goikoetxea, Jule (2017) Demokraziaren pribatizazioa, Donostia: Elkar, 89 orr.
[8] Garcés, Marina (2013) Un mundo común, Bartzelona: Bellaterra, 63 orr.
[9] Iturria: https://www.elsaltodiario.com/cambio-climatico/los-99-hombres-y-una-unica-mujer-responsables-de-mas-del-70-de-las-emisiones-. elsaltodiario, 2019/05/07.
[10] Etxeberria, Lore; Garai, Estitxu; Goikoetxea, Jule; Miralles, Nora (2019) EAEko demokrazia patriarkala. Lan ordaindua, lan ez ordaindua, ongizate erregimena eta eremu sozio-politikoa, Gasteiz: Emakunde. Publifikatu eta kapitalak berdintzearen premia ere bertan jorratzen dute.
[11] El Salvadorgo zenbait feministek erabiltzen duten leloa.
[12] Olariaga, Andoni (2018) “Burujabetza eta erabakitzeko eskubidea” in: Burujabetzak pluralean, Donostia: Iratzar, 42 orr.
